Бистумин солрӯзи таъсиси рӯзномаи “Asia-Plus”

0

Бистумин солрӯзи таъсиси рӯзномаи “AsiaPlus” баҳонаи хубест барои арҷгузорӣ ба ҳамаи он касоне, ки дар сутӯҳ ва аркони мухталифи ин рӯзномаи пурмухотаб бо саъюу талош машғули коранд.

Матбуот ҳамеша сарфи назар аз мавзеъгирияш имкон дорад кори рӯшангариро анҷом диҳад.  Интишори матбуот ва расонаҳо дар солҳои охир натанҳо дар Тоҷикистон, балки дар соири кишварҳо бо мушкилоти зиёди мавҷуда рӯ ба рӯ шудааст, кори рӯзноманигориро дар минтақаҳо  ба маротиб душвортар кардааст.

Вале  бо вуҷуди ин ҳайати эҷодӣ ва техникии ҳирфаӣ  дар рӯзномаи “Asia Plus” даст ба кор ҳастанд,  умедворем, даҳсолаҳои дигар дар майдони қаламкашӣ пештоз хоҳанд монд.

Устуворӣ, собитқадамӣ ва талоши ҳамешагӣ барои тавлиди як рӯзномаи ҷолиб, ки қобили эътимоди ҳазорҳо хонандагон дар минтақа ва саросари кишвар шудааст, кори саҳлу соддае нест.

Ин дар ҳолест ки бо омадани расонаҳои нав имкони пешгомии расонаҳои суннатӣ, хусусан расонаҳои чопӣ дар расонидани хабару иттилоъ аз миён рафт ва зиёде аз рӯзномаҳо рӯй ба таҳлил ва тафсири ҳодисаву рӯйдод овардаанд.

Матубот дар тамоми даврони ҳузури худ, хусусан дар ин давраи фанновариҳои иттилоотӣ бо ҷаҳди тамом масъалаҳои муҳиму дардноки ҷомеаро пайгирӣ мекунад.

Итминон дорам, дар пушти ин сахткӯшӣ, дилҳои ошиқе қарор доранд, ки барои сарбаландии Тоҷикистон метапанд ва сахтиҳои кори расонанигорӣ ва рӯзноманигориро таҳаммул мекунанд.

Раёсати Шӯрои Воситаҳои ахбори оммаи Тоҷикистон 20- умин солгарди интишори рӯзномаи “Asia Plus” -ро  ба кулли хонандагон ва ҳаводоронаш табрику таҳният мегӯяд.

Барои Шумо аҳли эҷоди рузномаи «Asia Plus» дар фатҳи ин ҳаракати фарҳангӣ орзуи муваффақият, пирӯзӣ, сарбаландӣ дорам ва умедворем, ки бо нашри мақолаву маводи ҳирфаӣ, коршиносона, дархӯри замон ҳамеша мавқеи худро дар майдони матбуоти тоҷик хоҳед дошт.  Умедворем, ки ҳамчун узви Шӯрои Воситаҳои ахбори оммаи Тоҷикистон минбаъд ҳам назокатҳои ахлоқӣ ва меъёрҳои фаъолияти касбии рӯзноманигориро ба унвони яке аз аслҳои рӯзноманигории босифат ҳамеша риоят мекунед

Бо арҷ  Бахтиёр Ҳамдамов, раиси Шӯрои ВАО Тоҷикистон

Эълон барои дарёфти Ҷоизаи “Эътимод” соли 2019

1

Раёсати Шӯрои васоити ахбори оммаи Тоҷикистон барои қадрдонӣ аз рӯзноманигорони ҳирфаӣ дар бахшҳои мухталиф, бахшида ба Рӯзи байналмилалии озодии сухан озмуни дарёфти Ҷоизаи “Эътимод” -ро эълон менамояд.
Муаллифони матолиби пешниҳодшуда бояд ҷавобгӯи талаботи Ҷоизаи “Эътимод” бошанд:
– «Меъёрҳои ахлоқии фаъолияти журналистӣ дар Точикистон»-ро ҳангоми таҳияи матолиб риоя мекунанд;
– Дар рушди журналистика нақши боризе доранд ва барои боло бурдани обрӯи касбӣ мусоидат намудаанд;
– Матолибе таҳия кардаанд, ки дар ҷомеа вокуниши ҷиддӣ ба миён оварда, масъулияти касбиро барои ҷомеа нишон додаанд;
– Масъулияти баланди шаҳрвандӣ доранд;
– Зимни ҳимояи манофеи касбиву миллӣ ахлоқи баланди касбӣ нишон дода, барои ҳимояи ин манфиатҳо қатъият нишон медиҳанд;
– Дар матолибашон ормонҳои сулҳҷӯёна ва фарҳанги баландро таблиғ мекунанд;
– Дар омода намудан ва раҳнамоӣ кардани журналистони ҷавон саҳми арзанда мегузоранд.

http://mediacouncil.tj/tamos-bo-mo/
Номзадҳоро барои гирифтани Ҷоизаи «Эътимод»-и Шӯрои ВАО – и Тоҷикистон аъзои Раёсати Шӯрои ВАО ё идораи расонае, ки номзад он ҷо кор мекунад, пешниҳод карда метавонанд. Ҳамчунин номзадҳо метавонанд аз тариқи назарсанҷӣ, аз ҷумла ба воситаи шабакаҳои иҷтимоӣ, пешниҳод гарданд. Дар Низомномаи Ҷоиза зикр шудааст, ки “Шарт нест, ки идораи ВАО ё худи номзад узвияти Шӯрои ВАО–и Тоҷикистонро дошта бошанд”.
Номзадҳо барои дарёфти Ҷоизаи «Эътимод» аз тариқи ВАО ва шабакаҳои иҷтимоӣ баррасӣ мегарданд. Қарор дар бораи барандаи ҷоизаро Комиссияи таъсисдодаи Шӯрои ВАО–и Тоҷикистон мебарорад ва онро Раёсати Шӯрои ВАО ниҳоӣ мегардонад.
Ҷоизаи Шӯрои ВАО Тоҷикистон шурӯъ аз соли 2016 ҳамасола дар барномаи таҷлил аз Рӯзи байналмилалии озодии баён – 3 май ба рӯзноманигорон тақдим мешавад.
Ҷоизаи «Эътимод»-и Шӯрои ВАО-и Тоҷикистон мукофоти молӣ низ дорад, ки миқдори онро ҳамасола Раёсати Шӯро муайян мекунад. Барандаи Ҷоиза ҳамчунин соҳиби дипломи Шӯрои ВАО-и Тоҷикистон мегардад..
Пешбарии номзадҳо, тибқи низомнома то 15 апрел идома меёбад.

Изҳороти Шӯрои ВАО Тоҷикистон

0


Шӯрои Воситаҳои ахбори оммаи Тоҷикистон Фармоиши Хадамоти зиддиинҳисории назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тарифҳои алоқаи барқӣ” (аз 04 марти соли 2019, таҳти № 31) – ро тасмими ноҳисобшуда ва номувофиқ ба вазъи иқтисодии кишвар ва шаҳрвандон медонад. Аз сӯйи дигар, боло бурдани арзиши Интернет дар шароити ногувори иқтисодӣ, дастрасии шаҳрвандонро ба иттилоот маҳдуд мекунад ва ба ин васила вазъи бе ин ҳам ногувори озодии баёнро дар Тоҷикистон ногувортар менамояд.

Инчунин ин тасмим хилофи масъулиятҳои байналмилалии Тоҷикистон, аз ҷумла масъулиятҳое мебошад, ки кишвари мо дар доираи узвияти Созмони ҷаҳонии Тиҷорат пазируфтааст. Тибқи Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030 яке аз самтҳои афзалиятнок барои самаранокии фаъолияти ҳукумат ин татбиқи ҳарчи зудтари ҳукумати электронӣ ва дар рушди иқтисодиёт бошад бахши иктисодиёти рақамӣ аст, ки ин тасмим расидан ба ин гуна ҳадафҳои стратегии миллиро душвор мегардонад.

Тоҷикистон тибқи Конститутсия ва қонунгузорӣ ҷумҳурии демократӣ аст ва дар ҷомеаи демократӣ Интернет яке аз василаҳои зудамали на танҳо дарёфт ва табодули иттилооти озод мебошад, балки он ба як самти афзалиятноки рушди иқтисоди миллӣ ба хотири беҳдошти зиндагии азрзандаи мардум низ табдил ёфта истодааст. Бинобар ин, бар асари боло бурдани арзиши Интернет дастрасии мардум ба он ва ҳамин гуна ба ахбору иттилои муҳими ҷаҳонӣ маҳдуд мешавад, ки ин хилофи меъёрҳои демократӣ ва пазируфташудаи ҷаҳонӣ мебошад.

Шӯрои ВАО ҳамчунин нигаронии худро аз додани афзалият ба яке аз ширкатҳои ҳозир дар бозор, изҳор медорад ва ин корро хилофи мантиқи фаъолияти худи Хадамоти зиддиинҳисорӣ ва талаботи қонунҳои Ҷумуҳурии Тоҷикистон, аз ҷумла “Дар бораи монополияҳои табиӣ”, “Дар бораи ҳифзи ҳуқуқи истеъмолгарон”, “Дар бораи рақобат ва маҳдудкунии фаъолияти инҳисорӣ дар бозорҳои мол”, “Дар бораи ҳуқуқи дастрасӣ ба иттилоот”, “Дар бораи алоқаи барқӣ”, “Дар бораи ҳимоя ва дастгирии давлатии соҳибкорӣ” медонад.

Ҳамчунин Шӯрои ВАО аз сол то сол паст шудани сифати хидматрасониҳои соҳаи алоқа, аз ҷумла сифату суръати Интернет ва дар ин замина гарон шудани арзиши гуфтугӯҳои телефонӣ ва дигар хидматрасониҳои интернетӣ нигарон аст ва инро пайомади мудирияти нодурусти соҳа медонад. Ин ҳам дар ҳоле, ки чанд сол пеш Тоҷикистон пешгоми таҳаввулот дар бозори алоқаи кишварҳои Осиёи Марказӣ ва ҳато кишварҳои пасошӯравӣ буд.

Шӯрои ВАО чунин меҳисобад, ки дар шароити ногувори иқтисодӣ ва вазъи ноҷӯри иҷтимоии шаҳрвандон, бидуни асос ва мантиқ боло бурдани арзиши Интернет ва хидматрасониҳо дигар пайомадҳои нохуби иқтисодиву иҷтимоӣ бар ҷой мегузорад. Дар ҳоле, ки дар тамоми дунё, аз ҷумла ҳамсояҳои давру бари мо, тамоюли рӯ ба пойин рафтани арзиши Интернет мушоҳида мешавад, ин тасмим боиси норозигиҳо ва адами эътимод ба ниҳодҳои давлатӣ ва ҳукумат мегардад. Бинобар ин, Шӯрои ВАО аз мақомоти зидахли давлатӣ бекор кардани Фармоиши Хадамоти зиддиинҳисории назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тарифҳои алоқаи барқӣ”-ро дархост намуда, умедвор аст, ки минбаъд арзиши Интернет дар кишвар арзон мешавад ва дастрасии шаҳрвандон ба иттилоот ва дигар хизматрасониҳои фанновариҳои ҷадид роҳаттар мегардад.

Шаҳри Душанбе, 19 марти с.2019.

Cеминари омӯзишии Шурои ВАО дар Бохтар

0
 28 сентябр, дар шаҳри Бохтар тренинг барои журналистон дар мавзуи «Риояи меъёрҳои ахлоқи журналистӣ, кафолати қонунмандӣ» доир гардид. Семинари мазкур бо саҳми Шӯрои воситаҳои ахбори оммаи Тоҷикистон ташкил карда шуда, ду рӯзро дар бар мегирад. Тренерони семинар Ҳуриннисо Ализода, раиси Шӯрои ВАО ва Раҷаб Мирзо, медиатренер, аъзои Раёсати Шӯрои ВАО мебошанд.
Дар рӯзи нахусти тренинг вазифаҳои касбӣ, принсипҳои асосии фаъолияти журналистӣ, мустақилияти сиёсати редаксионӣ, саҳеҳияти иттилоот, муносибати мунсифона бо манобеи иттилоот, эҳтироми ҳаёти шахсӣ, ахлоқи миллӣ, ҳуқуқҳои дигари инсон ва дигар мавзуъҳои вобастаи этикаи касбии журналист мавриди омӯзишу баррасӣ қарор дода шуданд.
Иштирок дар ин семинар, пеш аз ҳама, бароямон дӯстони навро ҳадя кард. Интизориҳои иштирокчиён аз рафти семинар усулҳои дар амалия истифода бурдани меъёрҳои ахлоқи фаъолияти журналистӣ, такмил додани савияи дониш, ҳифзи имиҷи касбӣ, фарқияти тағйиру иловаҳои меъёрҳои ахлоқии нав, риояи меъёрҳои ахлоқӣ дар фаъолияти касбии журналистони муосир ва дигар категорияҳоро дар бар гирифтанд.
Дар ин раванд, оид ба таърихи таъсиси Шӯрои ВАО дар Тоҷикистон маълумоти муфассал дода шуд. Қайд гардид, ки Шӯрои ВАО барои танзими ҳуқуқии кори журналистон фаъолият намуда, пешниҳоди меъёрҳои ахлоқии фаъолияти журналистӣ ҳамчун як дастури тавсиявӣ барои рӯзноманигорон пешбинӣ шудааст.
Ҳамчунин, дар рафти семинар миёни иштирокчиён мавзуъҳои мубоҳисавӣ мавриди баррасӣ қарор гирифта, саволу ҷавоби озод доир гардид. Барои равшанӣ андохтан ва саҳеҳтар инъикос кардани мавзуъҳо баъзе ҷанбаҳои фаъолияти нашрияҳои даврӣ ҳамчун мисол оварда шуд.
Аз рафти баргузории тренинг мо – иштирокчиён барои худ таассуроти нек бардоштем. Аз таърихи таъсиси ташкилотҳои ҷамъиятие, ки вобаста ба самти журналистика фаъолият мекунанд, огоҳӣ пайдо кардем. Ҳамчунин, меъёрҳои ахлоқии фаъолияти журналистӣ аз ҷониби тренерон Раҷаб Мирзо ва Хуриннисо Ализода бо мисолҳои мушаххас фаҳмонида шуд,- иброз медорад яке аз иштирокчиёни семинар Ҷасури Қиёмиддин.

ҲАМРАЪЙИИ ЖУРНАЛИСТӢ МЕЪЁРИ АХЛОҚИСТ

0
Ҳанӯз аз соли 1958 то ба имрӯз дар ҷаҳон 8 сентябр (Рӯзи қатли Юлиус Фучик дар зиндон) ба унвони “Рӯзи байналмилалии ҳамраъйии журналистон” пазируфта шудааст.
Чаро ҳамраъйӣ барои журналистон зарур аст? Зеро онҳо бояд тавассути ин принсип худро аз тамоми намудҳои фишорҳо ҳимоя намоянд. Хоса аз фишори ҳукуматҳо ва ё мақомоту дигар василаҳои қонунигардонидашу ва ё ғайриқонунӣ.
Аммо магар ин имкон дорад? Дорад, агар кас дар ҷомеаи маданӣ ва озод бизияд. Зеро ҷомеаҳои озод принсипҳои пазируфташударо риоя мекунанд ва дар онҳо барои худ хатар намеҷӯянд.
Дар ин принсип ҳам барои касе хатаре таҳдид намекунад, ба ҷуз он ки як ҷамъияти хосаву ҳирфаиро (ҷомеаи журналистиро) имкон медиҳад, ки дар ҳолати зарурӣ аз хеш ҳимоя кунад. Ин ҳам дар ҳолест, ки маҳз ҷомеаи журналистӣ аст, ки ҳамеша пайи ҳимояи ҳуқуқҳои дигарон талош дорад.
Вақте ки имсол мо ба ҳайси Шӯрои воситаҳои ахбори омма (ВАО) хостем пайи риояи ин банди санади Меъёрҳои ахлоқии фаъолияти журналистӣ дар Тоҷикистон” ва рисолати ойинномавиамон баъзе амалҳоро роҳандозӣ кунем, на танҳо ин кор гӯё як навъ ташвишу таҳлукаи ноаён ба миён овард, балки бархе аз ҳамкасбони мо низ бар ин андеша буданд, ки “ҳамрайӣ” номумкин аст.
Омилҳои инро онҳо дар чанд паҳлӯ медиданд. Бархе ҳукуматӣ ва шахсӣ будани нашрияҳоро баҳонаи ин нотифоқӣ мешумурданду қисмате сарчашмаи онро дар тиҷорат будани медиа ташреҳ медоданд.
Аммо ҳеҷ яке аз инҳо сабаби ҳамраъй нашудани журналистон буда наметавонад. Зеро журналисти васоити ахбори ҳукуматии имрӯз фардо метавонад корманди нашрияи хусусӣ шавад ё баръакс журналистони нашрияҳои хусусиро дар ВАО- и ҳукуматӣ ба кор бигиранд .
Дар банди 9. 6 – и “Меъёрҳои ахлоқии фаъолияти журналистӣ дар Тоҷикистон” омадааст: “Байни ВАО- и ҳукуматӣ ва ғайриҳукуматӣ фарқ нагузоранд”.
Яъне, журналист дар кадом навъи васоити ахбори омма фаъолият дошта бошад, ӯ журналист аст ва бо ҳамкасбони худ дар мавридҳои зарурӣ аз рӯйи ин принсипи кайҳо қабулшудаи маъмул ҳамраъй бошад. Аммо тахмин мекунам, касоне ёфт мешавад, ки сарфаҳми ин меъёри қабулшударо намеравад. Ё дидаву дониста тафриқаандозӣ мекунанд.
Дигар ин ки дилхоҳ журналист метавонад рӯзе ниёз ба ҳамраъйии ҳамкасбон пайдо кунад.
Зеро шарти асосии ҳамраъйӣ ин дар ҳолати гирифтор шудан ба таъқибу фишор ба ҳимояи ҳамдигар бархостан аст. Магар дар ҳоле, ки кас дар чунин вазъияти душвор меафтад, орзу намекунад, ки барои дастгирӣ ва ҳимояташ касе садо баланд кунад? Албатта ниёзманд мешавад. Оне, ки то куҷо имкони ин ҳамраъйҳо метавонад барои ҳалли мушкилоташ кумак кунад, албатта масъалаи дигар аст. Зеро мисолҳои тозаи мо, мутаассифона, боиси ифтихор нестанд, вале дар таҷрубаи ин ҳамраъйӣ мисолҳои зиёде ҳастанд, ки маҳз ҳамин принсип боиси ҳалли масъалаҳои зиёде гаштааст. Ва боз маҳз ана ҳамин нукта ҳукуматҳоро нигарон мекунад, маҳз ҳамин принсип сабаб мегардад, ки ниҳодҳои зидахл барои ҳамраъй нашудани журналистон ноаён кӯшиш ба харҷ бидиҳанд.
“Зӯри ангуштҳо дар мушт аст” ва инро ба маънои мусбияш кам касон дарк мекунанд.
Санади журналистии мазкур ҳамчунин мефармояд, нашрия ва рӯзноманигорон масъуланд, ки: “Ба ҳамкорони худ ва ҳамкасбон дар дигар расонаҳо муқобилият ва муқовимат накунанд, аз ВАО барои ноил шудан ба ҳадафҳои муғризонаи худ ва бо мақсади тафриқаандозӣ дар байни ҳамкорон истифода накунанд”.
Аммо мо шоҳидем, ки акси ин фармударо ҳам бархе аз ниҳодҳо, ҳам худи журналистон чи аз дохил ва хориҷи кишвар ва чи ашхоси алоҳида ҳам риоя намекунанд ва акси он рафтор карда, дар беобрӯсозии журналистон ҳиллаҳо ва маводҳои шубҳанок пахш мекунанд.
Хулоса, ин мавзӯъ паҳлӯҳои гуногун дораду мисол ва санаду арқоми хубу бади зиёдеро ҳам дорост, аммо ин рӯзи ҳамаи гилаву таърифҳо нест.
Дар ин рӯзи байналмилалии ҳамраъйии касбӣ барои ҳампешаҳо тани солиму рӯзгори обод, илҳоми саршори қаламкашӣ, меҳр ба касбу муҳаббат ба ҳамдигар ва эҳтироми ҳуқуқҳои инсон ва риояи меъёрҳои ахлоқи касбиро таманно карда бо орзуи ҳамраъйии касбии онҳо умедвор мемонам, ки аз ин принсипи хеле муҳими қабулкардаамон ба манфиати хеш ва ҳамкасбон ва касби пуршарафи журналистӣ истифода кунанд.
Ҳамраъй бошед, ҳамкасбони азиз!
Ҳамрайӣ ин нерӯи бузург аст, барои ҳимояи мо журналистон!
Бо камоли эҳтиром, раиси Шӯрои ВАО- и Ҷумҳурии Тоҷикистон
ҲУРИННИСО АЛИЗОДА

Дар бораи баъзе меъёрҳои ҳуқуқии фаъолияти журналистӣ

0

Зимни фаъолияти ҳаррўзаи худ журналист ҳамеша бо меъёрҳои ҳуқуқӣ сари кор мегирад. Дар шароити кунунӣ худи фаъолияти журналист низ ба дараҷаи зарурӣ ба низом дароварда шудааст ё, ба таъбири ҳуқуқшионосон, дар атрофи фаъолияти журналист заминаи қонунӣ ба вуҷуд оварда шудааст.
Дар даврае, ки ВАО зери «роҳбарии ҳизби коммунист» қарор дошт, дар шароити давлати тоталитарӣ 1 қонунгузории махсус дар соҳаи матбуот дар ҳақиқат вуҷуд надошт. Дар мамлакат ба ном «ҳуқуқи телефонӣ» ҳукмфармо буд: ҳама гуна дастуру супориши ҳар кадом роҳбари нисбатан соҳибмартабаю бонуфузи ҳизб, ки тавассути «телефони болоӣ» дода мешуд, ҳукми қонунро дошт ва бечуннучаро ё бидуни ягон хел муҳокимаю баррасӣ иҷро карда мешуд. Дар ИҶШС (СССР) сензураи сахт ҳукмрон буд, ки аз тарафи ташкилоти тамоман махфӣ бо номи асроромези Главлит 1 (Саридораи муҳофизати сирри давлатӣ дар матбуот дар назди Шўрои Вазирони СССР) ва филиалҳои он дар маҳалҳо, ки мувофиқан обллит (Идораи муҳофизати сирри давлатӣ дар матбуот дар вилоятҳо) номида мешуданд, амалӣ мегардид. Бидуни иҷозати маъмури сензура ё намояндаи Главлит, ки тавассути муҳр ва рақами махсус тасдиқ карда мешуд, ягон рўзнома ба табъ намерасид, ягон барномаи радио ва телевизион ба эфир дода намешуд. Кор ҳатто то ба чунин ҳолат расида буд: журналистони телавизион ва радио маҷбур буданд, ки ба маъмури сунзура «мундариҷа»-и мусоҳибаҳои ояндаи худро, ки дар эфири мустақим ба нақша гирифта мешуданд, пешниҳод намоянд, яъне пешакӣ фикр карда баровардан лозим меомад, ки меҳмон дар студия ба ин ё он савол бояд чӣ хел ҷавоб диҳад. Табиист, ки мансабдорони соҳаи журналистика таваккал карда бо идораи муқтадири сензура муноқиша кардан намехостанд. Аз ин рў онҳо аз ҳама гуна барномаҳое, ки бадоҳатан пахш мегардиданд, даст кашиданро авло медонистанд, ба ибораи дигар, табиист, ки одамонро маҷбур мекарданд, ки аз рўйи қоғаз гап зананд. Ҳамин тавр солиёни дароз дар шабакаҳои телевизионии кишвари паҳновари Шўравӣ пахши барномаҳо танҳо дар шакли сабти видеоӣ ба роҳ монда мешуд, ки дар натиҷа ҳама чиз, ҳатто чизи дурўғ ҳам дар экран суфтаю ҳамвор пешниҳод мегардид.

Чунин ҳолат то соли 1990, то он вақте ки Шўрои олии ИҶШС (СССР) Қонун «Дар бораи матбуот ва дигар васоити ахбори омма»-ро қабул намуд, давом кард. Баъди аз тарафи Шўрои олии ИҶШС (СССР)қабул шудани Қонун «дар бораи матбуот ва дигар васоити ахбори омма» худи ҳамон сол Шўрои олии ҶШС Тоҷикистон низ яке аз аввалинҳо шуда бо ҳамин ном қонун қабул намуд. Дар даврони истиқлолият бо тақозои шароити замон ба ин ҳуҷҷат аз тарафи мақоми олии қонунбарори Ҷумҳурии Тоҷикистон якчанд маротиба тағйиру иловаҳо ворид гардида, норасоии он бартараф карда шуд. Соли 2012 зарурати қабули қонуни нав ба миён омад.

Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон 12 декабри соли 2012 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма»-ро қабул намуд. Қонуни мазкур 28 – уми феврали соли 2013 аз тарафи Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷонибдорӣ гардида, 19 –уми марти соли 2013 аз тарафи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ карда шуд ва баъди интишори расмӣ дар матбуот мавриди амал қарор гирифт.

Принсипи асосии мавҷудияти ВАО дар давлати ҳуқуқбунёд озодии ахбори омма мебошад. Моддаи 30-юми боби дуюми Конститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки 6 – уми ноябри соли 1994 дар асоси раъйпурсии умумихалқӣ қабул гардиду 26- уми сентябри соли 1999 ва 22 –юми июни соли 2003 ба он тағйиру иловаҳо ворид карда шуд, ин принсипро дар шакли хеле кўтоҳу ихчам, ки дорои мазмуни васеъ мебошад, дарҷ намудааст: «Ба ҳар кас озодии сухан, нашр, ҳуқуқи истифодаи воситаҳои ахбор кафолат дода мешавад… Сензураи давлатӣ ва таъқиб барои танқид манъ аст». Тавре дида мешавад, дар ин моддаи Конститутсия ба ҳар як шаҳрванд озодии ақида ва сухан ва ҳуқуқи озодона ҷустуҷў кардан, ба даст овардан, интишор ва паҳн кардани иттилоъ бо ҳама гуна роҳи қонунӣ кафолат дода мешавад.

Дар байни кафолатҳои конститутсионии озодии ахбори омма инчунин эътироф гардидани гуногунии идеологияро ном бурдан мумкин аст. Таҷрибаи 1. Главлит ё Главлит СССР шакли ихтисораи номи ин ташкилот буда, номи пуррааш «Главное управление по охране государственных тайн в печати при Совете Министров СССР – Саридораи муҳофизати сирри давлатӣ дар матбуот дар назди Шўрои Вазирони СССР» буд.

Низоми тоталитарии гузашта собит намуд, ки озодии ахбори омма ва озодандешӣ (плюрализм)- и иттилоотӣ, ки ба он алоқаманд мебошад, бо монополизми идеологӣ, моноидеология (якақидагӣ)- и коммунистӣ, ки муддати дароз кишвари моро ба давлати тоталитарӣ табдил дода буд, номувофиқанд. Аз ин рў барои таъмини озодии ахбори омма моддаи 8-уми боби якуми Конститутсия аҳамияти ниҳоят муҳим дорад, ки дар он омадааст:

«Дар Тоҷикистон ҳаёти ҷамъиятӣ дар асоси равияҳои гуногуни сиёсӣ ва мафкуравӣ инкишоф меёбад. Мафкураи ҳеҷ як ҳизб, иттиҳодияи ҷамъиятӣ, динӣ, ҳаракат ва гурўҳе наметавонад ба ҳайси мафкураи давлатӣ эътироф шавад».

Ҳамчунин меъёрҳое, ки масъулияти шахсони мансабдорро барои пинҳон доштани «маълумот дар бораи олудагии радиоактивӣ, химиявӣ, бактериологӣ ё дигар олудагиҳои барои ҳаёт ё саломатии одамон ё муҳити зист хафвнок» (Кодекси ҷиноятии ҶТ, моддаи 221) муқаррар менамоянд, ҳамчун кафолатҳои ҳуқуқии озодии ахбори омма баромад мекунанд. Дар замони садама дар нерўгоҳи барқию атомии Чернобил чунин заминаи қонунӣ вуҷуд надошт ва ин ба ҳукуматдорон имкон дод, ки ҳаҷм ва оқибатҳои имконпазири фоҷеаро муддати зиёд пинҳон доранд.

Бо вуҷуди ин баъди даҳ соли Чернобил ҳам харитаи боэътимоди заҳролудшавӣ интишор карда нашуд ва бояд гуфт, ки журналистон барои амалӣ гардидани ин ҳуқуқи қонунии худ ба таври бояду шояд истодагарӣ накарданд.

Ҳар як журналист моддаи 23-юми Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма»– ро, ки ба ҳар як шахс барои ба даст овардани иттилои аниқ ва ҳуқуқ додааст ва моддаи 208-уми Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистонро, ки барои «ниҳон доштани иттилоъ оид ба ҳолатҳое, ки барои ҳаёт ва саломатии одамон хавнок мебошанд», ҷавобгарии ҷиноиро пешбинӣ менамояд, бояд аз ёд донанд. Агар журналст дар фаъолияти касбии худ бо чунин мансабдори ҳукуматӣ ё роҳбари хоҷагие рў ба рў шавад, ки бо баҳонаи ҳифзи сирри давлатӣ факту далелҳои аз тарафи корхонаҳои саноатӣ ифлос шудани ҳаво, захираҳои об ва заминҳои киштро пинҳон медоранду ба аҳли ҷамъият дар бораи истеҳсолоти барои саломатии одамон ва муҳити зист зараровар иттилоъ додан намехоҳад, ўро бояд огоҳ намояд, ки барои вайрон кардани меъёрҳои Конститутсия ва қонунҳои давлете, ки дар он зиндагӣ доранду гўё «ба

манфиати он давлат хизмат мекунад», ҷавобгарии ҷиноӣ пешбинӣ гардидааст.

Ҳамчунин ба моддаи 40-уми боби дуюми Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки озодии эҷод ва ҳифзи моликияти зеҳниро пешбинӣ мекунад ишорат менамоем:

«Ҳар кас ҳақ дорад озодона дар ҳаёти фарҳангии ҷамъият, эҷоди бадеӣ, илмӣ ва техникӣ ширкат варзад, аз дастовардҳои онҳо истифода кунад. Сарватҳои фарҳангӣ ва маънавиро давлат ҳимоя мекунад. Моликияти зеҳнӣ дар ҳимояи қонун аст».

Журналстон низ барои эҷод кардан комилан озоданд ва дар ин ҷода мувофиқи боварию эътимоди худ мулоҳиза меронанд; ҳар чизе, ки онҳо меофаранд ё эҷод мекунанд, танҳо ба худашон тааллуқ дорад. Вале он чизе, ки аз тарафи дигарон ё аз тарафи ҳамкасбонашон офарида шудааст, дар ягон ҳолат аз онҳо буда (ё шуда) наметавонад: барои журналисти ҳалолкор на танҳо асардуздӣ (плагиат)-и рўйиросту бевосита, балки шаклҳои бавоситаи иқтибосоварӣ: истифодаи мавзўю образҳои бегона, муқоисаю «такрор»-и ақидаю ғояҳо, равиши сюжетҳое, ки маҳсули тахайюли дигар журналистон мебошанд, низ раво нест.

Дар Конститутсия муқаррароти асосии сохти давлатдорӣ инъикос гардидааст, вале ин ё он соҳаи фаъолияти ҳаёти ҷаамъиятро қонунҳои дахлдори соҳавӣ ба таври муфассал танзим менамоянд. Журналистони ояндаро лозим аст, пеш аз он ки дар ин ё он мақоми ахбори омма ба фаъолият шуруъ намоянд, Қонун «Дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма»-ро бодиққат омўзанд, бисёр моддаю муқкаррароти онро ба монанди ҷадвали зарб аз ёд бидонанд.  Моддаи 1-уми Қонун «дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма» муқаррароти умумиро дар бар гирифта, мафҳумҳои асосиро шарҳу эзоҳ медиҳад: ахбори оммавӣ (иттилои оммавӣ) чист, ВАО чӣ маъно дорад ва маҳсулоти он аз чӣ иборат аст, редаксия чист ва журналист кист? Ҳамчунин истилоҳоти агентиҳои иттилоотӣ, ақида, аккредитатсия, матбаа, матбуотидаврӣ, муассис, ношир, паҳнкуннадаи воситаи ахбори омма, раддия, редаксияи воситаҳои ахбори омма, сармуҳаррир (муҳаррир), сензура, ҷавоб барин вожаю истилоҳот дар ин модда ба таври мухтасар шарҳ дода шудаанд.

Дар банди 1-и моддаи моддаи 3-юми Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма» озод будани матбуоти даврӣ ва дигар ВАО дар Тоҷикистон таъкид карда мешавад. Дар банди 2-юмии ҳамин қонун ба ҳар шахс ҳуқуқи ҷустуҷў, дастрас ва паҳн намудани ахбор, изҳори ақида дар матбуоти даврӣ ва дар дигар ВАО дода шудааст. Дар банди 1-уми моддаи 7-ум гуфта мешавад ки: «Шаҳрвадони Ҷумҳурии Тоҷикистон ва шахсони ҳуқуқӣ мутобиқи тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба таъсиси воситаҳои ахбори омма ҳуқуқ доранд». Ин маънои онро дорад, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба истиснои ҳолатҳои дар қонун пешбиникардашуда барои ҷустуҷў, ба даст овардан, истеҳсол ва интишори иттилои оммавӣ, таъсиси васоити ахбори омма, соҳиби кардан ба ВАО, паҳн намудани маводи васосити ахбори омма маҳдудият вуҷуд надорад.

Шумо рўзнома баровардан мехоҳед, шабакаи нави радио ё ширкати нави телевизионӣ кушодан мехоҳед, инро қонун дар ҳолати риоя кардани шартҳои пешбинишуда ба ҳар шахси хоҳишманд иҷозат додааст. Ин шартҳо аз чӣ иборат мебошанд? Дар ин бора дар боби дуюми Қонуни мазкур сухан меравад. Аз ҷумла, киҳо ҳуқуқи таъсис додани муассиси ВАО-ро доранд («шаҳрвандони ҶТ ва шахсони ҳуқуқӣ» – моддаи 7, банди 1), ба қайд гирифтани ВАО (моддаи 10, банди 1) барҳам додани ВАО он (моддаи 10, банди 4) чӣ тавр сурат мегирад, гуфта шудааст.

Фаъолияти ахбори омма танҳо бо қарори муассис ё аз тарафи суд қатъ мегардад. Якчанд маротиба вайрон намудани моддаи 6-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар  бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма» барои қабули чунин қарор аз тарафи суд асос шуда метавонад. Моддаи мазкур «Роҳ надодан ба суистифода аз озодии сухан» ном дорад. Истифодаи ВАО барои «интишори маълумоти дорои сирри давлатӣ» ё паҳн кардани «ахбори дигари бо қонун ҳифзшаванда» мувофиқи қонун манъ мебошад (бештар ҳамин ҳимояи сирри давлатӣ барои мансабдорон ё роҳбарони хоҷагиҳо ҳамчун роҳи наҷот ба ҳисоб меравад. Онҳо бо баҳонаи ҳимояи сирри далатӣ, дар бораи ифлос гардидани муҳити зист ва бисёр маълумотҳои дигарро, ки аҳли ҷомеа ва андозсупорандагон бояд дар бораи онҳо бидонанд, пинҳон медоранд).

Истифодаи ВАО барои даъват намудан ба ғасби ҳокимият, бо роҳи зўрӣ сарнагун намудан ё дигар кардани сохти конститутсионӣ, содир намудани ҷиноят, барангехтани кинаю адовати нажодӣ, миллию динӣ ташвиқоти ҷанг, тарғиби зулму зўроварӣ, фаъолияти террористӣ ва экстремистӣ, халалдор кардани тамомияти арзӣ ва мустақилияти давлат манъ мебошад, ки ин нукта дар моддаи 6-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «дар бораи матбуоти даврӣ ва дигарвоситаҳои ахбори омма» қайд шудааст.

Қонун вуҷуд дорад, вале на ҳар кадоми мо аз он ба таври воқеӣ истифода мебарем, зеро на ҳар кадоми мо муқаррароти қонунро хуб медонем. Тибқи моддаи 6-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма» ҳамчунин паҳн кардани ахборе, ки «мавод ё предметҳои парнографиро таблиғ ташвиқ менамояд» манъ аст. Ба назар мерасад, ки ин тарзи баён ба баъзе ислоҳу тавзеҳот эҳтиёҷ дорад. Худ қазоват кунед: паҳн кардани маводи парнографӣ, парастиши зўроварӣ ва дуруштӣ мумкин нест, аммо магар ба вуҷуд овардани он мумкин аст? Албатта, вақте сухан дар бораи паҳн кардан ё ташвиқу таблиғи маводи парнографӣ меравад, пеш аз ҳама, ВАО-и электронӣ, хусусан телевизион ва шабакаи интернет пеши назар меоянд, вале ин нуқта ба матбуоти даврӣ низ дахл дошта метавонад.

Ба андешаи мо имрўз зарурате пеш омадааст, ки ба сархати охири моддаи 6-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма» боз як илова ба таври аниқу дақиқ ворид карда шавад: «Дар барномаҳои телевизионӣ, видеоӣ, синамо, дар филмҳои мустанад ва бадеӣ, ҳамчунин дар файлҳои иттилоотии компютерӣ тарғиби маводе, ки ба тасаввуроту ҳиссиёти норавшани одамон таъсир мекунанд ё ба солимии равонии онҳо таъсири манфӣ мерасонанд, манъ мебошад». Сухан дар бораи таъсири психотропие меравад, ки мавҷуд будани он проблемаи ниҳоят ҷиддӣ ва найранги ниҳоят мушаххаси тарғиботӣ мебошад.

Чунин таъсир ҳангоми намоиши филмҳо ба истилоҳ «кадри зиёдатии 25-ум» мебошад, ки онро бо чашм дидан мумкин нест, вале ба тасаввуроту ҳиссиёт ба таври ҷиддӣ таъсир мекунад. Масалан, филми истеҳсоли Туркия «Ҳомиён», ки тамошои он аз тарафи мақомоти дахлор манъ гардид, дорои чунин хусусият мебошад ва манъ гардидани тамошои он айни муддао буд. Дар хотир дошта бошед, ки моддаи 9-и боби дуюми Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма» мақоми муассис, редаксия, сармуҳаррир (муҳаррир) ва ҳайати таҳририяро муайян мекунад, ҳуқуқу уҳдадориҳои онҳоро, ки дар низомномаи редаксия (идораи ВАО) ё дар шартномаи байни муассис ва редаксияи ВАО басташуда, дарҷ гардидаанд, мефаҳмонад.

Дар боби сеюм сухан дар бораи воситаҳои ахбори омма ва муносибати онҳо бо мақомоти давлатию ташкилотҳо меравад. Бандҳои 3-юм ва 5-уми моддаи 23-и боби мазкур мақомоти давлатӣ, ташкилотҳо ва роҳбарони онҳоро вазифадор менамоянд, ки иттилои таъҷилиро, ки «аҳамияти ҷамъиятӣ дошта ба номгўйи маълумоти дорои сирри давлатӣ» ва дигар маълумоти бо қонун ҳифзшаванда шомил нест, бидуни таъхир ба намояндагони ВАО пешниҳод намоянд ва аз додани чунин маълумоти барои ҷамъият муфид саркашӣ накунанд. Ниҳоят дар ин ҷо зикри ду модда – моддаҳои 11 ва 12-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи реклама»-ро муносиб медонем. Тибқи муқаррароти ин моддаҳо дар барномаҳои радио ва телевизионҳои давлатӣ, ки ҳамчун воситаи паҳн намудани реклама ба қайд гирифта нашудаанд, маводи рекламаи пулакӣ набояд аз 10 дарсади ҳаҷми барномаҳои шабонарўзӣ ва дар дар барномаҳои радио ва телевизионҳои ғайриҳукуматӣ ки ҳамчун воситаи паҳн намудани реклама ба қайд гирифта нашудаанд, ҳаҷми рекламаи пулакӣ набояд аз 30 фоизи ҳаҷми барномаҳои шабонарўзӣ зиёд бошад. Дар матбуоти даврие, ки ҳамчун воситаи махсуси паҳн намудани реклама ба қайд гирифта нашудааст, реклама набояд аз 25 фоизи ҳаҷми як шумора зиёд бошад. Дар матбуоти даврии ғайриҳукуматӣ ҳаҷми реклама на зиёда аз 40 фоизи шумораи алоҳидаи нашрия пешбинӣ мешавад.

Редаксия (идораи ВАО) ҳуқуқ надорад, рекламаро дар шакли маводи иттилоотӣ, маводи редаксия ё маводи муаллиф пешниҳод кунад ва аз ин ҳисоб маблағ ба даст орад. Тавре маълум аст, журналисте, ки аз шахсони алоҳида ё аз ташкилоту муассисаҳо барои маводи навиштааш маблағ ё туҳфа ба даст меорад, на танҳо меъёрҳои ахлоқӣ, балки меъёрҳои ҳуқуқиро низ вайрон мекунад.

Дар баъзе давлатҳои дунё бидуни аломатҳои рамзӣ паҳн намудани барномаҳои махсуси дорои хусусияти эротикӣ тавассути телевизион танҳо аз соати 23 то соати 4-и маҳаллӣ иҷозат дода шудааст, фурўши чаканаи маводи чопӣ ва электронии эротикӣ бошад, дар борҷомаҳои шаффофи муҳркардашуда ва дар ҷойҳои махсуси барои фурўши чунин мавод таъйиншуда ба роҳ монда шудааст, вале ахлоқ ва фарҳанги милливу исломии мо ба ин имкон намедиҳад.

Боби 4-уми Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма» «Ҳуқуқҳо, уҳдадориҳо ва аккредитатсияи журналист», боби 5-уми он «Ҳамкориҳои байналмиллалии воситаҳои ахбори оммма» ва боби 6-ум «Муқаррароти хотимавӣ»-ро дар бар мегирад. Ҳар як моддаи ин бобҳо барои фаъолияти ҳаррўзаи ҳар як журналист аҳамияти муҳим дорад, вале азбаски шарҳи ҳамаи бобҳо дар доираи як мақала намеғунҷад, мо низ аз он худдорӣ мекунем. Бовар дорем, ки журналистон бо маълумоти аз ҷониби мо пешниҳодшуда қаноат накарда, Қонуни мазкурро раҳнамои ҳуқуқии худ қарор хоҳанд дод. Дар ин мақола танҳо ба баъзе муқаррароти ин қонун таваҷҷуҳ мекунем. «Ҳар шахс ҳуқуқ дорад, ки тариқи воситаҳои ахбори омма дар бораи фаъоли тяти мақомоти давлатӣ ташкилотҳо ва шахсони мансабдори онҳо иттилои аниқ ба даст орад», – гуфта мешавад дар банди 1-и моддаи 23. «Воситаҳои ахбори омма ҳуқуқи аз мақомоти давлатӣ, ташкилотҳо ва шахсони мансабдори онҳо тибқи тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон гирифтани ахборро доранд. Мақомоти давлатӣ, ташкилотҳо ва шахсони мансабдори онҳо ба воситаҳои ахбори омма маълумоти зарурӣ дода, барои шинос шудан бо ҳуҷҷатҳо имконият фароҳам меоранд», – омадааст дар банди 2-и ҳамин модда.

Ҳамчунин дар моддаи 33 гуфта мешавад: «Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ барои риоя накардани қонуни мазкур мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд».

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон 7 – уми феврали соли 2009 «дар бораи вокуниши шахсони мансабдор ба маводҳои танқидӣ ва таҳлилии воситаҳои ахбори омма» таҳти рақами 622 фармон содир намуд. Ҳадафи содир гардидани ин фармон «мустаҳкам намудани интизоми иҷроия, баланд бардоштани нақши воситаҳои ахбори омма дар ҳаёти ҷамъиятию сиёсӣ ва иҷтимоию иқтисодии ҷомеа» буд. Дар ин фармон «фаъолияти воситаҳои ахбори омма, ки ба ҳамкории созанда ва самаранок бо вазорату идораҳо, ташкилоту муассисаҳо, мақомоти иҷроияи

маҳаллии ҳокимияти давлатӣ оид ба инъикоси ҷараёни дигаргунсозиҳои иҷтимоию иқтисодӣ дар мамлакат равона гардидааст», дасгирӣ карда шуда, роҳбарони вазорату идораҳо, ташкилоту муассисаҳо, мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ вазифадор карда шудаанд, ки бо мақсади вокуниш нишон додан «ба мулоҳизаҳои танқидӣ ва пешниҳодҳое, ки дар воситаҳои ахбори омма иброз мегар данд, дар муҳлатҳои тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон муқарраргардида тадбирҳои бетаъхири мушаххас андешида, аз натиҷаи баррасии онҳо ба Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва воситаҳои ахбори оммаи дахлдор иттилоъ диҳанд» ва бо мақсади «саривақт хабардор намудани аҳолӣ аз ҷараёни иҷрои масъалаҳои дорои аҳамияти ҷамъиятӣ», – бо ВАО ҳамкорӣ намоянд, аз «имконияти телевизион, радио, рўзнома ва маҷаллаҳо» пурратар истифода баранд.

Ҳамчунин аз фармони мазкур бармеояд, ки «таъмини воқеият ва таъсирбахшии маводҳои танқидӣ ва таҳлилӣ» бояд вазифаи асосии фаъолияти роҳбарони воситаҳои ахбори омма ба ҳисоб равад ва инъикоси саривақтии «натиҷаҳои вокуниш ба маводҳои танқидию таҳлилӣ дар барномаҳои радио ва телевизион, саҳифаҳои рўзнома ва маҷаллаҳо» таъмин карда шавад.

Қаблан низ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба рушди матбуот ва дигар ВАО-и озод, беҳтар гардидани дастрасии онҳо ба иттилои расмӣ таваҷҷуҳи мехсус зоҳир намуда буд. Ба тасвиб расидани Амри Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 4 марти соли 2005 дар бораи ташкил ва гузарондани нишастҳои матбуотӣ дар вазорату идораҳо, ташкилоту муассисаҳо ва мақомоти иҷроияи маҳалии ҳокимияти давлатӣ пас аз ҷамъбасти натиҷаҳои ҳар семоҳа далели гуфтаҳои боло мебошад. Зимни суханронии худ дар маҷлиси тантанавӣ бахшида ба 100-солагии матбуоти

тоҷик низ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон нақши воситаҳои ахбори оммаро дар ҳаёти ҷомеаи муосир бузург арзёбӣ намуда, таъсири амиқ ва муассири матбуот ва дигар воситаҳои ахбори оммаро ба ташаккули афкори ҷомеа бори дигар таъкид намуд ва хотирнишон кард, ки «ҳама гуна ҷомеаи демократӣ, алалхусус ҷомеаи кишварҳое, ки нав ба ин ҷода қадам гузоштаанд, ба воситаҳои ахбори омма ва фаъолияти пурсамари онҳо ниёзманд мебошанд», зеро ВАО ба афкори ҷомеа таъсир расонда, ба ҳалли мушкилоти мавҷуда фаъолона мусоидат карда метавонад. Президент ҳамчунин нақши ВАО-ро дар инъикоси масъалаҳои вобаста ба бунёди иншооту сохтмонҳои азим, ташкили ҳаёти нав ва масоили адабиву фарҳангӣ созанда ва пешоҳанг арзёбӣ намуд. Ба ақидаи президент дар «фаъолияти онҳое, ки худашон рўзномаву маҷалла, агентии иттилоотӣ, шабакаи телевизион ё радио таъсис дода, кори онро мустақилона пеш мебаранд», унсурҳое мавҷуданд, ки ба «пайравӣ кардану омўхтан» сазоворанд.

Сардори давлат ҳадафи асосии ВАО-и ҳукуматӣ ва мустақилро «хизмати содиқона ва софдилона ба манфиати халқу Ватан» арзёбӣ намуда, аз он изҳори қаноатмандӣ намуд, ки «воситаҳои ахбори омма ба минбари таҳлилу баррасии фарогири мушкилоти рўз табдил ёфтаанд ва ба масъалаву мавзўъҳое даст мезананд, ки бояд аз ҷониби сохтору мақомоти гуногуни давлатӣ дар доираи ваколатҳояшон ҳал карда шаванд».

Доир ба ҷараёни иҷрои Фармони Президенти мамлакат «Дар бораи вокуниши шахсони мансабдор ба маводи танқидию таҳлилии воситаҳои ахбори омма» сухан ронда сардори давлат аз он изҳори нигаронӣ кард, ки «на ҳамаи мансабдорон танқиди воситаҳои ахбори оммаро дуруст қабул мекунанд ва на ҳамеша аз он хулоса бароварда, ҷиҳати ислоҳи камбудиву мушкилоти ҷойдошта тадбирҳои зарурӣ меандешанд. Баъзеҳо ҳатто ифшои камбудиҳои ин ё он соҳа ё ҳолатҳои ҷудогонаи ҳаёти ҷомеаро танқиди шахсияти худ пиндошта, изҳори норизоият ва ранҷиш мекунанд».

Бар замми ин, ў афзуд: «вокуниши баъзе шахсони мансабдор ба маводи танқидиву таҳлилии воситаҳои ахбори омма ба ҷуз худсафедкунӣ ва бо чанд ҷумла аз сар соқит кардани масъала чизи бештаре нест». Яъне Президент талаб намуд, ки шаффофияти иттилоотии сохторҳои давлатӣ баланд бардошта шавад.

Дар ин мулоқоти созанда бо кормандорни ВАО роҳбари давлат хотирнишон кард, ки «танқид ҳамчун падидаи созанда яке аз омилҳои асосии рушди ҷомеа мебошад, зеро озодии андеша, назари интиқодӣ ва таҳлилӣ ба далелу рўйдодҳои ҷомеа боиси ошкор шудани нуқсу камбудиҳо ва ислоҳу пешрафти фаъолияти ин ё он соҳа мегардад». Ба пиндори сарвари давлат танқид ҳатто инсонро дигар карда ба рушду камоли ў боис мешавад, вале танқид бояд «на дар асоси фармоиш ё ғарази муайян», балки бояд «дар заминаи таҳлили ҷиддӣ ва далелҳои боэътимод сурат гирад».

Президент бо қаноатманди таъкид намуд, ки «аз бисёр навиштаҳои рўзноманигорон огоҳ» асту «онҳоро дар мавридҳои зарурӣ мавриди истифода» низ қарор медиҳад. Дар баробари ин ў зикр кард, ки «воситаҳои ахбори омма набояд аз ваколатҳои касбии худ сўиистифода намоянд. Онҳо набояд ба тамоюли низоъангезиву тафриқаандозӣ, сарфи назар кардан аз арзишҳо ва манфиатҳои миллӣ, таҳқиру туҳмати шахсиятҳои хизматкарда, тарғиби фаҳш ва дигар кирдорҳои ношоиста роҳ

диҳанд». Ў ҳамчунин аз рўзноманигорон даъват намуд, ки «дар риояи муқаррароти қонунгузории мамлакат намуна бошанд». Ҳадафи асосии ташкили нишастҳои матбуотие, ки тибқи Амри Президент дар вазорату идораҳо, ташкилоту муассисаҳо ва мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ соле ду маротиба ва дар сурати ба миён омадани масъалаҳои қобили баррасии фаврӣ ба таври пайваста баргузор мегарданд, аз тарафи сардори давлат «таъмини дастрасии бештари воситаҳои ахбори омма ва шаҳрвандони кишвар ба иттилооти расмӣ» арзёбӣ гардид.

Сарвари давлат аз он нигарони кард, ки дар қонунгузории соҳа ҳолатҳое ба назар мерасанд, ки «дар доираҳои рўзноманигорон ва коршиносон боиси баҳсҳои доманадор» гардидаанд. Мубоҳисаҳо дар атрофи моддаҳои 135 ва 136-и Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистонро, ки тибқи онҳо рўзноманигорон барои таҳқиру туҳмат ба ҷавобгарии ҷиноятӣ кашида мешаванд, аз ҳамин қабил ҳолатҳоянд. Аз ин рў, сардори давлат бо истифода аз ваколатҳои конститутсионии худ пешниҳод кард, ки моддаҳои вобаста ба таҳқиру туҳмат аз қонунгузории ҷиноятӣ ба қонунгузории гражданӣ гузаронида шаванд. Вазорати адлия вазифадор карда шуд лоиҳаи санади меъёрии ҳуқуқии дахлдорро вобаста ба ин масъала таҳия карда, ба Ҳукумат пешниҳод намояд.

Албатта, чунин суханҳои сардори давлат шояд барои бисёр кормандни ВАО чизи нав набуд, вале худи факти муроҷиати роҳбари давлат ба ин мавзўъ аз ҷиддӣ будани проблема гувоҳӣ медиҳад. Албатта, давлат ё мақомоти давлатӣ ҳуқуқ доранд, баъзе маълумотеро, ки сирри давлатӣ ё ҳарбӣ мебошанд, махфӣ нигоҳ доранд ва дар ин бора баҳсу мунозира кардан нашояд, дар баробари ин

хоҳиши тоҷиронро низ дар мавриди накушодани асрори тиҷорат дарк кардан мумкин аст. Вале тамоми маълумоте, ки журналист ба даст овардан мехоҳад, набояд ҳамеша ба сирри давлатӣ иртибот дошта бошад! Илова бар ин интишори чунин маълумот вазифаи шахсони мансабдор низ ба ҳисоб меравад. Ҳамзамон дар шароити кунунӣ бисёр журналистон ҳуқуқҳои худро хуб намедонанд ва барои дифои онҳо истодагарӣ карда наметавонанд. Дар бораи он ки аз тарафи шахсони мансабдори давлатӣ ба журналистон барои тайёр кардани мавод маълумоти зарурӣ пешниҳод карда намешавад, шикоятҳо зиёданд, вале то ба ҳол ягон шахси мансабдор барои сарпечӣ кардан аз додани иттилоъ ба ҷавобгарӣ кашида нашудааст. Ин худ далели барои ҳуқуқҳои худ истодагарӣ накардани журналистон мебошад.

Дар Қонун дар бораи ВАО сабабҳои имконпазири аз додани иттилоъ даст кашидан ё ба таъхир андохтани додани иттилоъ эзоҳ дода шудааст, дар бораи ҳуқуқи шаҳрвандон ва ташкилоту созмонҳо барои ба таври оммавӣ рад кардани маълумоте, ки ба воқеият рост намеояд ё шаъну эътибори онҳоро паст мезанад, ҳамчунин ҳуқуқи ҷавоб гардондан (пешниҳод намудани қайду шарҳҳои ҷавобӣ ба маводи интишорнамуда дар ВАО) низ сухан меравад. Давлат ба журналист ҳамчун шахсе, ки қарзи ҷамъиятиро адо менамояд, ҳимояи шаъну шараф, саломатӣ, ҳаёт ва молу амволашро кафолат медиҳад. Ҳамчунин қонун бо мақсади пинҳон кардан ва сохтакории иттилои дорои аҳамияти ҷамъиятӣ, дар шакли иттилои муътамад интишор намудани миш-мишу  овозаҳо, ҷамъоаврии иттилоъ ба манфиати шахсон ё ташкилотҳои бегона, ки васоити ахбори омма намебошанд, сўистифодаи ҳуқуқҳои журналистро манъ менамояд. Ҳамчунин паҳн намудани иттилоъ бо мақсади бадном кардани ягон шахс бо аломатҳои истисноии ҷинсӣ, синну сол, мансубияти нажодиву миллӣ, забон, муносибат ба дину мазҳаб, касб, ҷойи истиқомат ва кор, ҳамчунин дар иртибот ба ақидаи сиёсӣ манъ мебошад.

Муаллиф: М. Ҷумъаев
номзади илмҳои филология

                                              Бознашр аз сомонаи Пажӯҳишгоҳи илмӣ-тадқиқотии фарҳанг ва иттилоот

ФАКТЧЕКИНГ- РОҲИ ЭЪТИМОДИ ТАСДИҚИ МАЪЛУМОТ

0


Мафҳуми «фактчекинг» ба ВАО-и нав аз журналистикаи анъанавӣ омадааст. Аниқтараш, аз принсипҳои кори таҳрирӣ: филтри таҳрирӣ шарти зарурии технологияи кори журналист аст. Ин технология бо принсипҳои ахлоқӣ: мустақилият, объективӣ, беғаразӣ, дақиқӣ мувофиқ карда шудааст. Ба шарофати риояи ин принсипҳо боварии аудитория пайдо шуда, обрӯи нашрия ташаккул меёбад.
Факт як ҳодисаест, ки бо далелҳои боэътимод тасдиқ карда мешавад. Одамони гуногун метавонанд дар бораи як воқеа назари гуногун дошта бошанд, аммо шумо наметавонед бо далелҳо баҳс кунед. Аз ин ру, фактро на танхо мукаррар кардан, балки санчидан, муътақид шудан лозим аст.
Дар коммуникатсияи муосири рақамӣ мафҳуми «фактҳо» торафт лозимтар мегардад. Ин як воқеияти ибтидоӣ нест, ки дар расонаҳо нашр мешавад, вокуниш ва баҳои ҷиддие мегирад, ҳамчунин он  дар навбати худ, ба тасвири ҷаҳон ва рафтори одамон таъсир мерасонанд.

Журналистикаи чандрасонаӣ

0

Журналистикаи чандрасонаӣ ин пешниҳоди иттилоот бо истифода аз унсурҳои гуногуни ВАО: матн, аксҳо, аудио, видео, графика, аниматсия ва дигар шаклҳои аз онҳо гирифташуда мебошад. Истифодаи воситаҳои муосири техникӣ имкон медиҳад, ки на танҳо мавод зуд пешниҳод карда шавад, балки инчунин он тавре пешниҳод карда шавад, ки дарк, дар хотир нигоҳ доштан ва пайдо кардани  иттилоот беҳтар гардад.

Дар журналистикаи муосир мафҳуми «журналистикаи чандрасонаӣ» одатан барои ифодаи муоширати оммавӣ тавассути маҷмӯаи воситаҳои ба ҳам алоқаманди дорои хусусияти гуногун – матн ва гиперматн, садо, тасвир, видео дар як вақт дар ҳамбастагӣ ва таносубҳои гуногун дар формати ягона кор мекунанд, истифода мешавад.

Ҳоло журналистикаро бидуни истифодаи технологияҳои муосири иттилоотӣ ғайриимкон аст. Минбаъд ҳам ҳамбастагии журналистика ва технология идома ёфта, боиси тағйири сифатӣ ва ҳам технологияи журналистика ҳамчун як фаъолияти касбӣ мегардад.

Ҳамин тариқ, дар соҳаи журналистикаи чандрасонаӣ як гурӯҳи пурраи форматҳо мавҷуданд, ки ба шакли қатъӣ тобеъанд – масалан, “хабарҳои фаврӣ”, “хабарҳои муфассал”, “фотогузориш”, “навигариҳои видеоӣ бидуни шарҳ” ва як катор дигар, ки барои хар кадоми онхо дар сохаи матбуот меъёрхои дахлдори объективии махорати журналистй тартиб дода шудаанд, мавҷуданд. Ин маҳоратҳои журналистӣ як системаи донишу малакаҳои асосӣ мебошад, ки барои фаҳмидан ва азхуд кардани донишҷӯёни ҳатто калонсол дастрасанд.

ҲОКИМИЯТИ ЧОРУМ

0

Ҳамон тавре дар матлаби қаблӣ гуфта шуд, Фармони 622-и Эмомалӣ Раҳмон “Дар бораи вокуниши шахсони мансабдор ба маводҳои танқидӣ ва таҳлилии воситаҳои ахбори омма” аз ҷониби идеологҳои ҳукумат ба сифати инқилобе маънидод гардид, ки акнун ба журналистикаи миллӣ сатҳу сифати нав медиҳад.

Аммо чунин интизорӣ дар худ воқеият надоштааст.

Мо чиро дар назар дорем?

Пеш аз ҳама ба таври чашмрас иҷро нашудани фармони мазкур аз ҷониби мақомдорон. Ба ҳар ҳол, то ҳанӯз, махсусан дар поёни сол ё ибтидои он, дар нашрияҳо сарлавҳаҳое чун “Инҳо аз мо қарздоранд”, “Инҳо фармони президентро “писанд” намекунанд” зиёд ба назар мерасад ва дар онҳо аз масъулин ва ниҳодҳое ёд меоранд, ки ба матолиби нашрияҳо посух ва вокуниш надодаанд.

Ҳатто дар матбуоти ҳукуматӣ.

Ҳам танқид мекунанд, ҳам онҳоро маҷбур, ки вокуниш намоянд

Зимнан, ба назар мерасад, ки фармони мазкур байни журналистон ва ниҳодҳои ҳукумат як навъ ихтилофро ҳам ба дунбол дошт.

Масалан нашрияи “Ҷумҳурият” ду сол қабл матлаберо таҳти унвони «Фармони №622. Чаро баъзе роҳбарон масъулият эҳсос намекунанд?» ( 29.01.2020, №21-22) ба нашр расонд ва иддао намуд, ки онҳо соли 2019-ум 150 мақолаи танқидиву таҳлилӣ чоп кардаанд, “вале то ба имрӯз ҳамагӣ ба 30 мақола вокуниш расидааст”.

Баъдтар Маркази матбуотии Вазорати маориф ва илм таҳти унвони “Фармони №622. Роҳбарон масъулият эҳсос мекунанд, агар…” ба матлаб посух дода, навишт, ки “баъд аз мутолиаи мақолаи танқидии дастандаркорони рӯзнома ва мақолаҳои дар рӯйхатбуда ба назар мерасад, ки мақола танҳо бо таҳлили рӯякӣ ба нашр расидааст ва ё муаллиф ҳангоми таълифи мақолаю ҷамъоварӣ ва таҳияи рӯйхат танҳо ба сарлавҳаи ин ё он мавод нигаристаасту халос”.

Бахши матбуотӣ вокуниши худро бо ин хулоса намуд, ки “роҳбарони вазорату идораҳо масъулият эҳсос мекунанд, агар ҳангоми таҳияю таълифи мақола рӯзноманигорони “Ҷумҳурият” аз рӯйи принсипҳои касбият ва талаботи журналистӣ амал намоянд”.

Дар ин вокуниш ҳамчунин гуфта мешуд, ки журналистон на ҳамеша аз мавзӯи мавриди пайгирии худ огоҳӣ доранд ва на ҳамеша сарлавҳаи матолиб бо мавзӯи асосӣ иртибот мегирад.

“Садои мардум” – нашрияи парлумонии Тоҷикистон ҳам дар матлабе таҳти унвони “Барои вокуниш интизори супориш набояд шуд” (№43 (4305) 06.04.2021) ба нашр расонд ва навишт, ки баъзе аз масъулон дар татбиқи Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти № 622 «Дар бораи вокуниши шахсони мансабдор ба маводҳои танқидӣ ва таҳлилии воситаҳои ахбори омма» ва Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма» бетаваҷҷуҳӣ зоҳир намуда, интизор мешаванд, то онҳоро касе ё ниҳоди дахлдоре гӯшзад намояд, ки бояд ба мақолаҳои таҳлилию танқидӣ ҷавоб гардонанд”.

Дар идомаи матн ҳамчунин гуфта мешуд:

“Мутаассифона, бархе аз роҳбарони идораю муассиса ва мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳру ноҳияҳо на рӯзномаҳоро варақ мезананду на зердастонашон муҳтавояшонро ба онҳо мерасонанд. Дар натиҷа, проблемаҳои бамиёномада ҳал намегарданд”.

Ин нашрия дар идома як масъалаи хеле муҳимро низ ба муҳокима гузошт:

“Баъзеҳо ҳатто ифшои камбудиҳои ин ё он соҳа ё ҳолатҳои ҷудогонаи ҳаёти ҷомеаро танқид ба шахсияташон пиндошта, изҳори норизоӣ ва ранҷиш мекунанд. Илова бар ин, вокуниши баъзе аз шахсони мансабдор ба маводи танқидиву таҳлилии воситаҳои ахбори омма ба ҷуз худсафедкунӣ ва бо чанд ҷумла аз сар соқит кардани масъала чизи бештаре нест».

“Садои мардум” навишт, ки то он замон беш аз 50 мақолаи танқидӣ, таҳлилӣ ва проблемавӣ ба нашр расондаасту танҳо ба 22 матлаб масъулин вокуниш карданд. Яъне, аз нисф зиёди чунин мақолаҳо бе ҷавоб монданд.

Зимнан, масъулини нашрияи парлумонӣ гуфтанд, ки аз 22 вокуниши ба идораи рӯзномаашон расида ҳам, қисми зиёдашон бо огоҳӣ ва ё хоҳиши идораи рӯзнома фиристода шудааст:

“Фориғболию бетаваҷҷуҳии масъулонро ба назар гирифта, барои фаҳмидани фикру мулоҳизаҳои онҳо ба идораю муассиса ва мақомоти дахлдор нусхаи мақолаи чопшуда ва нома ирсол менамоем”.

Баҳси асосӣ: Вокунишро бояд кӣ нависад?

Нашрияи “Фараж”, ки ҳамеша масъулони ба матолибашон вокунишнокардаро ном ба ном менависад, се сол қабл бо сарлавҳаи “Чаро мансабдорон қонунро иҷро намекунанд?” (06.07.2019) матлабе нашр намуд.

Муаллифи матлаб аз он изҳори нигаронӣ намуд, ки кормандони масъули вазорату идораҳо барои додани ҳатто як факту рақам аз корманди ВАО мактуби расмӣ талаб мекунанд ва пеш омадани мушкилоти навро чунин баррасӣ кард:

– Солҳои пеш агар расонаҳои мустақилу ҷамъиятӣ дар масъалаи гирифтани иттилоот шикоят мекарданд, мутаассифона солҳои охир ин мушкилот дар маҷмӯъ ҷомеаи журналистиро фаро гирифтааст. Имрӯз баъзе аз мансабдорон, ки шояд чӣ будани матбуотро намедонанду нақши онро дар пойдории сулҳу субот дарк намекунанд, бо журналистон хунукназарона муносибат карда, аз додани иттилооти зарурӣ истиҳола менамоянд.

Ҳангоми муроҷиат ба вазорату идораҳо баъзан лозим мешавад, ки аз роҳбарони идораи ВАО сар карда то муассиси онро барояшон муаррифӣ кунӣ, вагарна ба назар чунин мерасад, ки онҳо миёни журналист ва як террористи хатарнок фарқ намегузоранд.

Дар мавриди пеш омадани ихтилофҳо байни журналистон ва бахши матбуотии ниҳодҳои ҳукумат бархӯрди нашрияи “СССР” намунаи равшан аст.

Ин ҳафтанома матлабе таҳти унвони “Ширкатҳои ҳоҷибар ё бозори рақобат” нашр карда буд, ки ба он аз ҷониби бахши матбуотии Кумитаи дин, танзими анъана ва ҷашну маросими назди Ҳукумати Тоҷикистон вокуниш ё раддия пешниҳод гардид.

“СССР” ин вокунишро бо шарҳи худ нашр кард ва дар он аз ҷумла навишт:

“Мо аслан медонем, ки кадом оқилак (ба таъбири бобои Ғулом “ақлак”) ин посухро навиштааст. Нафаре, ки худро ҳомии Кумитаи дин… медонад ва бовар дорем, раиси Кумитаро низ мутмаин кардааст, ки зери ин посух имзо гузорад ва аз номи Кумитаи дин, танзими анъана ва ҷашну маросими назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон он ба редаксия расид. То ин ҳадд диктатор будани 1 корманди маркази матбуотро худ дигар шарҳу тафсир кунед, хонандаи гиромӣ. Ва ин ҳам дар мавриде, ки чун Тоҷикистони азизро евро-оппозитсия барои “фишор сари дину мазҳаб” танқид мекунад, ин оқилак боре ҳам посух нанавиштааст.

Боиси таассуф аст, ки дар арафаи Рӯзи Матбуот, Маркази матбуотии Кумитаи дин, танзими анъана ва ҷашну маросими назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба худ раво мебинад, ки таҳдид карда, матлабашро чунин пешкаш созад, ки 1 газетаи хусусӣ набояд онро таҳрир намояд ва сипас чоп. Мо бе таҳрир чоп кардем. Хатову дағову дағалии корманди Маркази матбуотии ин кумитаро худ баҳо деҳ, хонанда. Гуфтаи Бобои Ғуломи таърихӣ, “ина ҳамӣ-да усунуш”…”

Албатта, солҳои пеш аз тасвиби Фармони 622 ҳам мақомоти ҳукумат ба матолиби нашршуда вокуниш бадар мекарданд ва бисёр вақт нашрияҳо дар поини матлаб бо шарҳи кӯтоҳе норозигии худро изҳор медоштанд. Ҳолатҳое ҳам буд, ки нашрияҳо вокуниши мақомотро бе ҳеч гуна таҳрир чоп карда, ба хонанда ҳушдор медоданд, ки ин ё он ниҳод ба онҳо матлаби пурхато пешниҳод кардааст. Аммо ҳоло ба назар мерасад, ки баҳси ҷонибҳо шадиду тундтар мешавад.

“СССР” пешопеши нишастҳои матбуотии имсола матлаби дигаре навишт, ки “ФАРМОНИ №622: АЗ СССР КӢ ҚАРЗДОР МОНД?” ном дошт ва дар он зикр намуданд:

“Мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ қонунан МУВАЗЗАФ гардонида шудаанд, ки дар муҳлати тибқи қонунгузории ҷумҳурӣ муқарраргардида – 3 рӯзи корӣ, посух бигӯянд. Аммо тавре ба назар мерасад, аксари вазирону раисон ва директорону раҳбарон аз иҷрои ин Фармони Сарвари Давлат саркашӣ намуда, вокуниши бояду шояд зоҳир намесозанд. Сафи чунин «қарздорон» дар редаксияи газетаи мардумии СССР кам нест ва ҳоло мо номи бархе аз вазирону раисони посухгурезро ба хонанда ва мақомоти дахлдор ошно хоҳем кард”.

Баъдан ному насаби мансабдоронеро рӯйхат намуданд, ки ба матлабҳои эшон, ба гуфтаи нашрия, умуман посух надодаанд. Дар ин миён аз мансабдороне ин гуна ном бурданд, ки “шояд рӯзнома намехонанд”. Якеи дигарро ин гуна сифат карданд, ки ҳарчанд, аз рӯйи шунидашон, ҳама нашрияҳоро мехонад, бо вуҷуд, ба навиштаҳои онҳо вокуниш накардааст. Як вазири дигар, ба гуфтаи “СССР”, шояд нашрия нахонад, аммо “тибқи овозаҳо, ин вазир бо имзои мустаор дар шабакаҳои иҷтимоӣ фаъол аст”.

Ин гуна баҳсҳо бештари вақт барои он пеш меоянд, ки фармон масъулияти навиштани вокунишро мушаххас накардааст. Ҳуринисо Ализода, раиси Шӯрои ВАО, мегӯяд, ки масъулияти навиштани вокунишҳо бори дӯши котибони матбуотист, на раисон:

– Барои ҳамин онҳо як бало карда, чизе сиёҳу сафед карда, ин борро аз дӯши худ мефароранд. Ҳол он ки мушкилро роҳбар ҳал бояд кунад, на котиб.

Хуршед Атовулло, роҳбари МТЖТ ҳам ба ин назар аст, ки ин қисмати масъала баҳси асосист, зеро:

а) Дар фармон мушаххас нашудааст, ки матолиби ҷавобиро кӣ нависад: шахс ё кумита, раёсат, вазорати танқидшуда ё зинаи болотар аз он?

б) Дар фармон наомадааст, ки вазорату ташкилоту кумитаи ба маводи танқидӣ посух надода дар ҳолати гӯшашонро ба карӣ задан чӣ ҷавобгарӣ доранд?

Мутаассифона, аксари котибони матбуотии вазорату идораҳо, ки шахсони ноогоҳу ғайрикасбианд, вазифаашонро танҳо дар бардоштани ҷузвдони роҳбар ва ҳимоя намудани он аз «ҳуҷуми» ВАО медонанд, – хулоса мекунад Хуршед Атовулло.

Вақте на танқид асту на таҳлил…

Аммо масъулони бахши матбуотии ниҳодҳои давлатӣ ин гуна баррасиҳоро чӣ гуна баҳо медиҳанд?

Эҳсони Хушбахт, роҳбари Маркази матбуотии Вазорати маориф ва илм ба ин андеша розист, ки дар ин маврид мушкилоте ҷо доранд ва барои ҳамин шояд ба Фармони №622 тавзеҳоте низ аз ҷониби мутахассисон таҳия шавад:

– Масалан, таҷрибаи кории чандинсолаи банда нишон дод, баъзан нофаҳмиҳо ба миён меоянд. Ман онҳоро ба чанд гурӯҳ нисбат медиҳам.

1. Бояд мушаххас кард, ки ба кадом мавод бояд вокуниш нишон дод. Зеро баъзан аз ҷониби нашрияҳо номи мақолаҳое ҳатто то сатҳи Дастгоҳи иҷроияи Президент пешниҳод мегардаду дар он зикр мешавад, ки фалон ниҳод ба ин навишта вокуниш нишон надод. Аммо вақте мақоларо мебинед, онҷо на танқид аст ва на таҳлил. Танҳо як иттилоия аст, ки шояд дар кадом як ҷаласае як нафар масъул ба самъи иштирокдорон расонидааст.

2. Баъзан вокуниш таҳия ва бо имзои як нафари масъул пешниҳод мегардад. Аммо аз идораи нашрияҳо талаб мешавад, ки вокуниш ҳатман бояд бо имзои шахси аввал бошад. Аслан на матлаби нашршуда ва на вокуниши таҳияшуда дар он сатҳе нест, ки ба он бо имзои шахси аввал ҷавоб гуфт ва аз чӣ бошад, ки аз ҷониби бархе нашрияҳо чунин талабот пешниҳод мешавад.

3. Баъзан мақола нашр мешавад ва зимни таҳияи мақола журналист бо як нафар масъули соҳа ҳамсуҳбат мешавад. Зимни суҳбат масъули ин ниҳод ба журналист мефаҳмонад, ки дар ҳамин самти кор фалон мушкилоту камбудиҳое ҷой доранд, ки бояд аз ҷониби мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии ин ё он шаҳру ноҳия ё фалон ниҳод ҳаллу фасл карда шавад. Аммо баъдан мебинед, ки дар рӯйхати вокунишнишоннадодаҳо боз номи ҳамин ниҳод аст, ки масъулаш проблемаву мушкилотро гуфтааст, на журналист, аммо дар рӯйхати, ба истилоҳ, “қарздорҳо” номи мақомоти иҷроия ё дигар ниҳоди масъул зикр нашудааст.

4. Якҷониба таҳия шудани мақолаву гузоришҳои телевизионию радиоӣ. Дар баъзе ҳолатҳо маводи нашршуда якчониба аст. Проблемаву мушкилот аз ҷониби журналист баррасӣ шудааст ва дар он, масалан, як ниҳодро гунаҳкор медонанд. Ин дар ҳолест, ки то замони нашр журналист барои фаҳмидани дурустии масъала ба он ниҳод муроҷиат накардааст ва ё шояд мавзуъро ба пуррагӣ наомӯхтааст, ки ҳамон масъалаи мавриди баррасӣ то куҷо дар салоҳияти ин ниҳод аст, ки номаш зикр мешавад.

Афшини Муқим, сухангӯйи Кумитаи дин, танзими анъана ва ҷашну маросими назди Ҳукумати Тоҷикистон, ба сарчашмаи асосии масъала дахл мекунад:

– Вуҷуди ин фармон ба ин маъно нест, ки вазорату идораҳо то нашри матлаб интизор шаванду танҳо баъдан ба он ба гунае вокуниш нишон диҳанд. Баръакс, бояд иттилои зарурӣ ба журналист дастрас шавад, то зарурате ба суитафоҳум боқӣ намонад. Зеро дар замони кунунӣ, ки умри хабар кӯтоҳ асту вусъати интишори он хеле баланд, таъсирнокии вокуниш ҳам то ҷое камтар аст. Яъне, ҷомеа ба ҳамон иттилое такя мекунад, ки бори аввал нашр мешавад.

Фикр мекунам, ин масъалаи муҳимтарин аст. Яъне, агар бархӯрд ба фаъолияти журналистӣ тибқи қонунҳои фаъол сурат мегирифт, зарурати пайдоиши Фармони №622 пеш намеомад.

Аз ҷониби дигар, мантиқан фикр кунем, агар журналист ва расонаи хабарӣ бо маълумоти зарурӣ таъмин бошад, чӣ ҳоҷат ба вокуниш боқӣ мемонад?

Масалан, дар расонаҳои хабарии давлатҳои пешрафтаву қонунманд нашр кардани вокуниш кори андак нест ва хеле кам вомехӯрад. Журналистон омодаанд, ки бо мансабдорон баҳси судӣ намоянд, аммо аз нашри вокуниш, ки дар бисёрии ҳолат инкор кардани маълумоти журналистон аст, худдорӣ мекунанд. Зеро инро як навъ аз даст додани эътимоди мухотабонаш меҳисобад, ки барои онҳо ин меъёри аз ҳама муҳим аст. Барои таҳияи чунин матлаб бояд журналист, албатта, бо маълумоти кофӣ таъмин гардад ва, бештар аз ин, расонаи хабарӣ қолаби пешниҳоди матлаби касбиро бо фарогирии ҳамаи меъёрҳои журналистикаи касбӣ риоя намояд.

Оё ҳамаи нашрияву ТВ ва радиову расонаҳои хабарии мо ин меъёрҳоро риоя мекунанд?

Ба ин савол мутаассифона посухи мусбат надорем. Сабабҳои риоя нашудани ин меъёрҳо, фикр мекунам, ба ду омили асосӣ вобастагӣ доранд:

– камии маоши журналистон, ки онҳоро ба касбӣ таҳия кардани матлаб чандон шавқманд намесозад. Масалан, хабарнигорони “Озодӣ” ё ВВС барои он дар Тоҷикистон аксаран хабарсозанд, ки журналистон маоши хуб мегиранд ва барои ба даст овардани ҳар маълумот тамоми талошро анҷом медиҳанд. Дар натиҷа, маълумоти муҳимро ҳам маҳз онҳо соҳиб мешаванд. Зимнан, агар журналист матлабро дар заминаи меъёрҳои касбӣ таҳия накард, он пазируфта намешавад ва ҳамкасбон аз маош мемонанд;

– аз ҳад идеологӣ тасаввур кардани нақши журналистика. Мутаассифона, ҳоло, махсусан дар журналистикаи ҳукуматии мо, ҳатто аз қолабҳои замони шӯравӣ ҳам бештар журналистикаро ба абзори пропагандавии худ табдил дода, дар натиҷа мухотабонашонро хеле кам кардаанд. Зимнан, аз суҳбати охири раиси Кумитаи телевизион ва радио, ки худро масъули иттилоотонии кишвар меҳисобад, хулоса кардан мумкин аст, ки вазъ аз пас ҳам беҳбуд намеёбад…

Моддаи 162-и Кодекси ҷиноятии Тоҷикистон. Он чаро “хомӯш” аст?

Воқеан, баҳси асосӣ таъмин намудани журналистон бо маълумоти барои ҷомеа муҳим аст, ки солҳо боз мавриди баҳс бошад ҳам, ҳалли ниҳоии худро пайдо намекунад. Чанд сол қабл дастуре ҳам пеш омада буд, ки аз ин пас ҳар иттилои расмӣ танҳо пас аз нашраш дар хабаргузории ҳукуматии “Ховар” ба дигарон пешкаш мегардад. Ин дастур он замон баҳси зиёди касбиву ҳуқуқиро пеш овард.

Ин гуна баррасиҳо дар ҳолест, ки моддаи 162–и Кодекси ҷиноятии Тоҷикистон “Монеъ шудан ба фаъолияти қонунии касбии журналистон” ном дошта, барои ин гуна ҳолат “ҷарима ба андозаи аз панҷсад то ҳаштсад нишондиҳанда барои ҳисобҳо ё бо корҳои ислоҳи меҳнатӣ ба муҳлати то ду сол” ҷазо муқаррар кардааст. Мутаассифона, ин банди Кодекси ҷиноятӣ то ҳанӯз мавриди баррасӣ қарор нагирифтааст.

Муҳаққиқи журналистика Қироншоҳ Шарифзода танҳо як мавриди анқариб фаъол шудани ин банди қонунро ба хотир меорад:

– Аз соли 2010 инҷониб ёд надорам, ки журналисте ниҳодеро барои надодани иттилоот ба суд дода бошад. Пештар аз соли 2010 агентии иттилоотии «Авесто» чанд корхонаи давлатиро барои надодани иттилоот ба суд дода буд, вале он ба таври дақиқ баррасӣ нашуд,- мегӯяд ӯ.

Дар ҳамин ҳол, дар сурати фаъол шудани ин банди қонун хеле аз масъалаҳо роҳи ҳал пайдо карда, шояд барои вокуниш ҳам зарурат намемонад.

Нуриддин Қаршибоев, роҳбари Анҷумани миллии Воситаҳои ахбори оммаи мустақили Тоҷикистон ҳам ба ин фикр розист, ки агар қонунҳои мавҷуда иҷро мешуданд, шояд зарурат ба ин фармон боқӣ намемонд:

– Дар давлатҳои мутамаддин, аз ҷумла Британияи Кабир, ИМА, Олмон, Литва ва ғайра, масоили вокуниш ба маводи ВАО дар чаҳорчӯбаи қонунгузории марбут ба дастрасӣ ба иттилоот ба низом дароварда мешавад. Ҳамзамон таъсирнокии маводи танқидию таҳлилӣ аз муносибати одамон ба мақоми ВАО дар ҷомеа марбут аст. Дар кишварҳои демократӣ як маводи танқидӣ боиси муҳокимаҳо дар сатҳи ҳукумату порлумон ва истеъфои мансабдорони баландпоя мегардад. Дар Тоҷикистон ҳам чунин қонунҳо вуҷуд доранд, бар замми онҳо зерсанади махсуси ҳуқуқӣ ба имзо расонданд, то масъулин уҳдадориҳои худро иҷро намоянд.

Яке аз журналистони тоҷик, ки дар расонаи байналхалқӣ кор мекунад, ба ин назар аст, ки ба фарқ аз солҳои охир дар солҳои душвори то 2000–ум масъалаи дастрасӣ ба иттилои муҳим осонтар буд:

– Барои ман бисёр вақт гирифтани посухи мақомот аз Қирғизистон, Украина, ИМА, Олмон ва ҳатто Русияву Қазоқистон бамаротиб осонтар аз он аст, ки мақомоти тоҷик ин гуна маълумотро пайдо кунам. Таҷрибаи камсобиқа ин ташкили нишастҳои ҳатмии хабарӣ соле ду бор аст, ки дар Тоҷикистон дорем. Дар ҳақиқат, ин нишастҳо мақомоти “безор” аз матбуотро барои рӯ ба рӯ ҷавоб додан вазифадор мекунад ва дар натиҷа чеҳраи воқеии хеле аз мақомдорон ошкор мешавад. Хоса, вақте изҳороти хабарсозе аз забонашон шунида мешавад. Илова ба ин, журналистон маҳз ҳамин ҷо танҳо имкони дидану савол додан ба мақомдоронро доранд. Ин дар ҳолест, ки солҳои охири 1990 ва оғози 2000-ум барои ман мусоҳиба бо Прокурори генералӣ дар утоқаш бо ҳузури прокурори Душанбе ҳеҷ мушкиле надошт. Ҳар вазири қудратӣ ба саволҳоят телефонӣ ҷавоб медод. Ҳоло ҳамаашон дастнорас шудаанд. Ин хеле бад аст, аз ин рӯ нишастҳо гоҳо охирин шонс мемонанд.

Барои ҳалли ин мушкил ӯ як роҳро мебинад:

– Хуб мешуд, агар худи президент бо журналистон сӯҳбати бепарда мекард. Бархӯрди шахсии ӯ дар ин замина шояд намуна барои зердастонаш мешуд.

Он чи ки ҳамкасбамон мегӯяд албатта метавонад як роҳи ҳали мушкил бошад. Аммо масъалаи мулоқоту сӯҳбати Эмомалӣ Раҳмон бо журналистон солҳост, ки мавриди баҳсҳосу ҳич амалӣ намешавад.

Боз кадом роҳҳои осонтари ҳалли масъала вуҷуд дорад?

Вақте вокуниш фарҳанг нест…

Иршод Сулаймонӣ, масъули бахши тоҷикии хабаргузории “Азия-Плюс”, мегӯяд:

– Фикр мекунам, бо ҳал шудани мушкилоти умумии ҷодошта, Фармони 622 на танҳо барои рӯзноманигорон муҳим аст, балки барои давлату ҷомеасозии мо хеле нақш мебозад. Албатта, ман тарафдори маҷбур кардан нестам, балки хубтар аст, ки ин фарҳанг (ҳамкорӣ бо расонаҳо ва гузоришдеҳ будан дар назди мардум) дар ҷомеа ниҳодина шавад, ба таврӣ табиӣ кор кунад. Аммо чун ин фарҳангро надорем, аз ин фармон бояд истиқбол кард. Мутаассифона, аксари мансабдорон дар оғоз инро василаи сафедкунӣ ва ё тавҷеҳи кори худ истифода мекарданд. Онҳо ба ин хотир посух медоданд, ки дастури раисҷумҳур аст, на ба ин хотир, ки дар корашон камбуд вуҷуд дорад. Гузашта аз ин, ҳамеша ниҳодҳои, ба истилоҳ, дувуму севумдараҷа посух медоданд, аммо ниҳодҳои калидӣ ва ҳукумати иҷроияи марказӣ хеле кам ва ҳатто ҳеч гоҳе ба интиқодҳо посухи мустақим надодаанд.

Бахтиёри Қутбиддин, декани факултаи журналистикаи ДМТ, ба ин назар аст, ки аз Фармони 622 набояд як василаи имиҷсозии Эмомалӣ Раҳмонро ҷуст:

– То ҷое медонем, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавсифҳои беҳудаву зиёдативу сохтаро (имиҷсозии баъзеҳо) намеписанданд. Зеро, барои роҳбари давлат даҳҳо сарчашмаи дигаре низ ҳастанд, ки ҳақиқату воқеиятро барояш мерасонанд. Яъне, Президенти кишварамон барои баланд гардонидани масъулияти мансабдорон ин фармонро баровардааст, ки моҳияти иҷтимоӣ дорад. Яке аз уфуқҳои онро нишастҳои матбуотӣ ташкил медиҳанд. Бубинед, дар мавсими нишастҳо масъулони алоҳида дар муносибат ба журналистон масъулияти бештар зоҳир менамоянд.

Дар ҳамин ҳол, Нуриддин Қаршибоев мисоле пеш меорад, ки ин фармон боис ба қатъ шудани як нашрия ҳам гардид:

– Мутаассифона, ҳолатҳои ба ҷойи аз маводҳои танқидию таҳлилӣ хулоса баровардану аз пайи ислоҳи камбудӣ шудан таъқиби муаллифон ва даъвоҳои беасос нисбати ВАО ба назар мерасад. Вокуниши роҳбарияти вақти “Тоҷикстандарт” ба маводи танқидии “Пайкон” боиси даъвои судӣ ва муфлисӣ ва аз байн рафтани нашрия гардида буд. Чунин мисолҳо дар солҳои дигар низ ба назар мерасид.

Мирзо Салимпур, масъули расонаи интернетии “Бомдод”, сабабҳои асосии дар ибтидо то ҷое ҷиддӣ гирифтани масъалаи вокуниш ва баъдан заъф пайдо кардани онҳоро ба мавзуи дигар рабт медиҳад:

– Ба сурати умум, назар ба солҳои 2016 то 2019 вокуниши мақомот ба матлабҳои интиқодӣ дар расонаҳо хеле кундтар шудааст. Он солҳо, вақте Озода Раҳмон роҳбари Дастгоҳи иҷроияи Президенти Тоҷикистон ва баъдан Рустами Эмомалӣ раиси шаҳри Душанбе таъин шуданд, мардум дар аризаҳояшон номҳои онҳоро ҳамроҳ мекарданд. Аз ин ҳолат мансабдорон то хеле вақт метарсиданд ва кӯшиш мекарданд, ки муаллифони шикоятҳоро то ҳадде розиву қонеъ кунанд, ки боз дубора ба фарзандони президент муроҷиат накунанд. Вале ин механизми авторитарӣ аст, система нест ва доим кор намекунад. Бо гузашти вақт ё пӯсти мансабдорон ғафстар шуд, ё тарс аз Озодаю Рустам аз чашмашон парид. Барои ҳамин умед бастан ба нақши шахсият умеди беҳуда аст. Аввалан як ё ҳатто 10 кас тавони расидагӣ ба ҳамаи матлабҳои матбуотро надоранд. Чанд мавзуи вирди забоншуда ва пурсарусадоро шояд расидагӣ кунанд (ҳарчанд дастгоҳ ягон се соли охир аслан ҳатто ба масоили доғшуда ҳам қариб расидагӣ намекунад), вале тамоми масоили дар расонаҳо матраҳшударо ҳал карда наметавонанд. Шеваи расидагӣ ба матлабҳои матбуот бояд иваз шавад. Мансабдор бояд бидонад, ки агар камбудиаш дар матбуот ошкор шуду барои ислоҳаш коре накард, шадидан ҷазо хоҳад гирифт ва ҳатто мансабашро аз даст хоҳад дод. Он вақт танқиди матбуот корагар мешавад. Вале дар шароити Тоҷикистон ин як орзуст. Вақте дар мо ҳатто мансабдорони порахӯрро афв мекунанд ё бо ҷарима ҷавоб медиҳанд, маълум аст, ки ягон мансабдорро барои он ки баъди мақолаи танқидӣ чора надид, ҷазое намедиҳанд. Дар ин сурат, албатта, танқиди журналистон аксаран беасар мемонад.

Зимнан, дар солҳои 2000–ум, ки инҷониб дар рӯзномаи “Ҷумҳурият” кор мекардам, вақти мулоқот бо яке аз масъулони дастгоҳи президент пешниҳод намудам, ки ба нашрия имкон бидиҳанд, то бо шуъбаи мактубҳои дастгоҳ ҳамкории васеътар намояд. Хоса, дар бахши мактубҳои шикоятӣ аз шаҳру ноҳияҳо. Вақте чанд раиси шаҳру ноҳия дар пайи таҳқиқу интиқоди нашрия аз мансаб канор мешавад ё муҷозот мегардад, ҳам ҷойгоҳи рӯзнома баланд мешавад, ҳам эътиқоди мардум ба президенту ҳукумат меафзояд.

Он масъул гуфт, ки ин идеяи ҷолиб мебошад, аммо гумон аст, ки ба он розӣ шаванд…

Пас то куҷо метавон умед баст, ки журналистикаи тоҷик “ҳокимияти чорум” аст?

Раҷаб Мирзо

Чаро журналистикаи тоҷик “Ҳокимияти чорум” нашуд?

0

Чаро фармони 622 журналистикаро чунин мақом надод? Ё дод?

7 феврали соли 2009 Президенти Тоҷикистон Фармони №622–ро ба имзо расонд, ки он “Дар бораи вокуниши шахсони мансабдор ба маводҳои танқидӣ ва таҳлилии воситаҳои ахбори омма” ном дошт.

Ин фармонро дар бархе доираҳо ба гунаи инқилобе маънидод карданӣ мешаванд, ки дар дунё ва хоса минтақа нодир буда, ба боло бурдани обрӯву нуфузи журналистикаи касбӣ дар Тоҷикистон нигаронида шудааст.

Оё дарвоқеъ чунин аст?

Ин савол беҳуда гузошта намешавад. Зеро бархӯрди Ҳукумати Тоҷикистон бо воситаҳои ахбори омма аз ибтидои ба қудрат расиданаш дар соли 1992 яксон баҳогузорӣ намешавад. Гуфтан мумкин, ҳукумати Эмомалӣ Раҳмон дар замони тақрибан вуҷуд надоштани расонаҳои мустақил рӯйи кор омад. Он замон кормандони нашрияҳои мустақилу оппозитсионӣ аз Тоҷикистон фирор карда буданд ва бештар аз хориҷи кишвар ҳукуматро интиқод менамуданд. Расонаҳои хабарии ҳукуматӣ низ дар ҳоли мушкиле қарор доштанд: шабакаҳои телевизионӣ ҳамагӣ чанд соат барнома пахш мекарданд, нашрияҳои ҳукуматӣ ҳам бо сабабҳои молиявӣ ҳафтае як ё ду бор нашр мешуданд. Фақат радио буд, ки то андозае халои иттилоотиро коҳиш медод.

Тақрибан аз солҳои 2000–ум расонаҳои хабарӣ кӯшиши аз ҳолати буҳронӣ берун шудан ва шакл гирифтанро доштанд.

Аммо фармони №622 пас аз панҷ соли “тоза кардан”-и фазои расонаҳо, хоса матбуоти мустақил, пайдо шуд. Гап сари соли 2004 меравад, ки пешопеши интихоботи парлумонии соли 2005 нашрияҳои мустақили “Нерӯи сухан”, “Рӯзи нав”, “Одаму олам” ва нашрияи Ҳизби демократ “Адолат” аз фаъолият бозмонданд. Ҳеҷ кадоми ин нашрияҳо бо қарори суд ё муассиси худ – он чӣ, ки қонун тақозо дорад, баста нашудаанд. Сабаб ё баҳона як буд: чопхонае чопи онҳоро ба зимма нагирифт. Кӯшишҳои дар хориҷи кишвар нашр кардани онҳо, тавре дар мисоли “Рӯзи нав” дида шуд, пешгирӣ шуданд.

Пас аз ин, то интихоботи президентии соли 2006, тақрибан нашрияи наве сабти ном нагашт ва ҳафтаномаҳои фаъол, ба гуфтаи соҳибназарон, то ҷое эҳтиёткор гардида буданду матолиби интиқодии ҷиддӣ нашр намекарданд. Нашрияҳои “Миллат”–у “Озодагон” каме пештар ва “Фараж”-у “Нигоҳ” дар ҳамин асно пайдо шуданд ва аз инҳо то имрӯз фақат яке – “Фараж” фаъол асту бас. Масъулони ду нашрия ба хориҷи кишвар фирор намуданду яке, бо эҳтимоли зиёд, ба буҳрони молиявӣ гирифтор ва ҳамин тавр аз нашр бозмонд.

Аз матбуот барои он мо бештар ёд мекунем, ки журналистикаи таъсиргузор маҳз он ба ҳисоб мерафт.

Пас, чаро “фармони танқидпарвар” ба нафъи кор нашуд?

“Масъулин “илоҷаш”–ро ёфтанд

Ҳуринисо Ализода, раиси Шӯрои ВАО, ба ин назар аст, ки ин фармон то андозае гӯё мансабдоронро водор ё маҷбур мекард, ки таваҷҷуҳе ба масъалагузории журналистон дошта бошанд.

-Аммо мо, чун одат, “илоҷ”-и ҳар гуна қонуну қоидаҳоро меёбем. Масъулин даррав роҳи ҳалли инро ҳам ёфтанд: “худмуҳофизаткунӣ” ё вокуниши рӯякӣ навишта, пайи ҳалли масъала нашудан. Яъне боз ҳамон “ради галочки”. Баъзе ниҳодҳое ҳастанд, ки ин фармонро писанд ҳам намекунанд. Ин аст, ки фармони мазкур аксаран як мактуббозии муқаррарӣ миёни редаксияҳо ва идораҳои давлатӣ шуду монд. Дар мавридҳои кам масъалаҳо воқеан бартараф карда мешаванд,- мегӯяд ӯ.

Вале Саъдӣ Маҳдӣ, директори Академияи ВАО, мегӯяд, ин фармон боис ба боло бурдани обрӯи журналистон шудааст:

-Бинед, ҳар идора, корхона, муассиса ҳар сол ҳисобот медиҳад, нишасти матбуотӣ баргузор мекунад, ғайр аз ин, се мақомоти дигар онро месанҷад. Аммо масъалаи вокуниш, ки бевосита баррасии масъалаи муайян аст, ба дӯши роҳбари корхона масъулияти дигареро бор мекунад. Расонае, ки танқид чоп кардааст, низ масъул аст, ки вокунишро чоп кунад. Ин, дар маҷмуъ, обрӯи расонаро боло мебардорад.

Вақте мансабдорон аз интиқод наметарсанд…

Бахтиёри Қутбиддин, декани факултаи журналистикаи ДМТ, мавзуъро ба сӯйи дигар мебарад. Ӯ ба ин назар аст, ки то замони судури ин фармон мунтақидон аз танқидҳо чандон ҳарос надоштанд:

– Аз ҷониби дигар, ҳар як роҳбари давлат намехоҳад, ки аз нуқсону камбудиҳои ҷомеа бехабар бошад. ВАО бошад, нишондиҳандаи набзи иҷтимоӣ аст. Ба масъалаи то куҷо барои журналистон ин фармон даркор аст ва ба фаъолияти муассири касбиашон мусоидат намудааст, аз чанд дидгоҳ бояд назар кард. 1.Журналист ҳамеша дар пайи ҷонибдорону пуштибононаш барои ҳар як сухану ҷумлаи гуфтааш мебошад ва ин фармон то ҳадде ин хостаҳояшро бароварда мекунад. 2.Фаъолияти муассири касбӣ пеш аз ҳама ба маҳорату донишу ҷаҳонбинии журналист иртибот дорад. Яъне тавассути як минбаре, ки дар ихтиёр дорад ва ҳамзамон муттакоеро ҳам эҳсос мекунад (фармони №622 дар назар аст), то кадом андоза дар пешниҳоди мақбули матлаб муваффақ гардида метавонад. 3.Ҳавасмандӣ ва мавқеъ доштани сухани журналист ҳамеша таҳрикдиҳандаи фаъолияти самараноки ӯ мебошад.
Нуриддин Қаршибоев, роҳбари Анҷумани миллии воситаҳои ахбори оммаи мустақил (НАНСМИТ) ҳам мегӯяд, ин фармон имкон дошт вокуниши мақомоти давлатию ҷамъиятиро ба мақолаҳои таҳлилию танқидӣ ҷиддитар гардонда, ҳамчун як абзори ҳамгироии бахшҳои ҳукумат ва бизнес бо расонаҳо дар самти бароварда намудани аҳдофу ормонҳои умумимиллӣ хидмат кунад, аммо:

-Бо гузашти айём шоҳиди беэътиноӣ ва ҳатто муқовимати масъулин ба иҷрои меъёрҳои ин зерсанади ҳуқуқӣ гардидем. Ҳатто интишори рӯйхати ниҳодҳое, ки ба мақолаҳо сари вақт вокуниш нишон намедоданд, дар нашрияҳо, аз ҷумла дар саҳифаҳои нашрияи “Фараж”, натиҷаи дилхох надоданд.

Зимнан, танҳо матбуоти мустақил нест, ки аз иҷро нашудани ин фармон шикоят доранд. Матбуоти ҳукуматӣ низ дар ин бора матлаби кам нанавиштаанд.

Пас мушкил дар куҷост?

Вақте расонаҳои таъсиргузор надорем…

Иршод Сулаймонӣ, масъули бахши тоҷикии хабаргузории “Азия плюс”, ҳарчанд пайдоиши чунин фармону амру дастурҳоро фоли нек медонад, аммо мутмаин аст, ки ин гуна ҳолат ба воқеияти сохти иҷтимоии кишварҳо бастагӣ мегирад:

-Таҷрибаи хубе буд. Ҳарчанд дар ҷомеаҳое, ки демократия ҳамчун арзиш ва озодии баён асли демократия шинохта мешавад, мансабдорон бояд худ пойбанди ин арзишҳо бошанд ва бо расонаҳо ҳамкории танготанг дошта бошанд, вале барои кишварҳое, ки аз тангои режими худкомаву яккатафаккури Шӯравӣ берун омада буданд ва мансабдорону ҳукуматдоронашон худро дар назди ҷомеа ҳисобботдеҳ намедонанд, ин фармон метавонист таҷрибаи муваффақе шавад. Мутаассифона, он ҳам мисли ҳазорон санади ҳуқуқиву қонунҳои дигар ҷо-ҷо иҷро мешавад ва Дастгоҳи иҷроияи Президенти Тоҷикистон аслан ҳолати иҷрои онро назорат намекунад.
Зимнан, Иршод Сулаймонӣ дар идомаи суҳбати худ сабабҳои камтаъсир шудани ин фармонро ба омили дигар – он чӣ, ки дар боло зикр намудем, нисбат медиҳад:

-Гап сари ин аст, ки мо расонаҳои муқтадир, асаргузор ба тасмимҳои сиёсӣ ва ё амалкарди мансабдорон надорем. Замоне доштем, аммо сарнавишти онҳо ба ҳама маълум аст. Бархе расонаҳои дигаре, ки замоне асаргузор буданд (муштаракан бо расонаҳои дигар), имрӯз амалан ба ниҳоди нашаротии мансабдорону ниҳодҳои хосу ҷудогонае табдил шудаанд. Аз ин рӯ, як-ду расонае, ки боқӣ мондааст, мансабдорон онҳоро ҷиддӣ намегиранд, ё тавонистаанд дар болотар аз худ ин расонаҳоро сиёҳ кунанд ва посух доданро ба ин гуна расонаҳо як кори нанговар талаққӣ кардаанд.

Хуршед Атовулло, роҳбари Маркази тадқиқоти журналистии Тоҷикистон, ки чанд нашрияву хабаргузориро дар худ дорад, аз воқеияти дигари кишвар мисол меорад:

-Дуруст аст, ки агар далелҳои матолиби интиқодӣ қавӣ бошанд, таъсиргузор мешавад. Аммо дар мо як масъалаи дигар ҳам вуҷуд дорад – дар аксари ҳолатҳо мансабдорон пушти матолиби танқидӣ фармоишгар мекобанд, ба ҷойи он ки камбудии ҷодоштаро ислоҳ кунанд.

Қонун ҳаст, татбиқ нест?

Пас, шояд масъала дар ин қонун нест ва аслан шояд ба тасвиби чунин як қонун мо зарурат надоштем?

Ҳамсуҳбатҳои мо дар ин замина нигоҳи аксаран яксон доранд. Онҳо мутмаинанд, ки агар назорати қонун ҷиддӣ мешуд, таъсири бештареро фаро мегирифт.

Муҳаққиқи журналистика Қироншоҳ Шарифзода мегӯяд, дар кишварҳои пешрафтаву демократӣ қабули чунин санаду қонунҳо бо чанд сабаб зарурат надорад:

-Зеро, якум, дар он кишварҳо ВАО-и давлатӣ ё ҳукуматӣ набуда, ҳама мустақиланд. Дуюм, сатҳи баланди фаҳмиш ва эҳсоси шарикии шаҳрвандон дар идоракунии давлат, аз ҷумла тавассути ВАО, зарурати дахолати давлат ба муносибати мансабдорон ба маводи танқидӣ ва таҳлилиро аз байн бурдааст. Сабабу решаи инро дар низоми ғайридемократии ба мансаб расидани қишри роҳбари хизматчиёни давлатӣ бояд ҷуст. Яъне, мансабдори боломақоми имрӯза вобаста аз ҳудуди фаъолият ва салоҳияташ, бо фармони роҳбари давлат ё сардори ҳукумат, на бо раъйи шаҳрвандон, сари вазифа меояд ва ӯ (онҳо) кӯшиш мекунанд ҳисоботашон ба он мақом хушоянд бошад, на инъикосгари воқеият.

Ҳуқуқшинос Баҳодур Раззоқов ба ин назар аст, ки агарчи дар Тоҷикистон қонунҳои зиёд дар соҳаи иттилоот амал мекунанд, “бо вуҷуд, фармони 622, бо эҳтимоли зиёд, дар партави пурзӯр намудани татбиқи онҳо қабул шудааст”:

-Ба андешаи ман, зарурати қабули чунин санад бо маърифати ҳуқуқии дастгоҳи давлатии мо алоқаманд аст. Албатта, дар маҷмуъ гирем, ин раванд мусбат аст. Ба ҳар ҳол, баъзе иттилоот ва мавқеъгирии расмӣ аён мегардад, иллатҳо дар идораи давлатӣ низ ошкор мешаванд. Масалан, агар мо, аз як тараф, сатҳи номатлуби фарҳанги хизматии шахсони мансабдори давлатиро бинем, аз тарафи дигар, сатҳи нокифояи донишҳои ҳуқуқии рӯзноманигорон баръало зоҳир мешавад. Барои ҳамин мо ҳоло роҳи дигар надорем, сатҳи касбии дастгоҳи давлатӣ чунин аст, – мегӯяд ӯ.
Ранжет Ятимов, ҳуқуқшиноси соҳаи ВАО, ба ин назар аст, ки ин вокунишҳо дар сурате ба манфиати ҳамагон кор карда метавонанд, ки агар “он барои ба даст овардани маълумот имкони хубро фароҳам орад. Зеро нишастҳои матбуотии мансабдорон хеле қолабӣ шудаанд. Масъулин танҳо рақам пешниҳод мекунанд. Ягон суоли дигари иловагӣ бошад, масъулон ҷавоби пурраю дуруст намедиҳанд. Дар бораи сифати вокунишҳо бошад, бояд аз котибони матбуотии мақомот гиламанд шуд. Бубинед, ҳатто дар Россия, вақте ягон мушкили ҷиддӣ ё ҳодисаи фавқулода пеш омад, сухангӯҳои мақомот ва ҳатто президент вокуниши худро бадар мекунанд. Пас, дар мо ҳам зарурати қавӣ кардани ин институт пеш омадааст”.

Вақте роҳбар масъулият эҳсос мекунад…

Дар аксари мавридҳо ҳамкасбони мо барои бесифат ва дар шакли худсафедкунӣ таҳия шудани вокунишҳо аз котибони матбуотии вазорату идора ва ниҳодҳои дигари ҳукуматӣ гиламанданд. Мо аз ду сухангӯйи фаъоли вазорату кумитаҳои ҳукуматӣ хоҳиш намудем назари худро иброз намоянд.

Эҳсони Хушбахт, сухангӯйи Вазорати маориф ва илм, ҳоло танҳо аз заруратҳои фармони 622 суҳбат мекунад:

– Аслан, роҳбари ҳар ниҳод ё масъули он, ки дар самти иҷрои вазифаҳои худ масъулияте эҳсос мекунанд, бидуни ин ё он санади танзимкунанда ҳам кори худро анҷом медиҳад. Яъне, агар маводе нисбат ба самти фаъолияти онҳо дар расонае нашр шуд, ки масъулин ба мавқеи журналист розӣ нестанд, метавонанд посухи худро асоснок пешниҳод кунанд. Аммо имрӯз, ки дар кишвари мо чунин як санад амал мекунад – Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи вокуниши шахсони мансабдор ба маводҳои танқидӣ ва таҳлилии ВАО”, масъулияти бештарро аз намояндагони вазорату кумитаҳо тақозо менамояд.

Зимнан, Эҳсони Хушбахт чанд пешниҳоди мушаххас ва роҳи ҳалли масъалаи вобаста ба “худсафедкунӣ”–ро дорад, ки ба онҳо дар матлаби дигар бармегардем.

Ҳоло аз Афшини Муқим, сухангӯйи Кумитаи дин, танзими анъана ва ҷашну маросими назди Ҳукумати Тоҷикистон мешунавем, ки дар бораи зарурати фармони 622 чӣ мегӯяд:

– Ҳадаф аз ба тасвиб расонидани чунин як фармон аз ҷониби Президент як навъ бунёди қаробат миёни шахсони мансабдор ва журналистон мебошад. Будани чунин як фармон, агар ба он муносибату корбурди дуруст сурат бигирад, ҳам барои журналистон ва ҳам барои сохторҳои давлатӣ ба манфиат аст. Зеро дар гузашта чунин таҷриба вуҷуд дошт, ки баъзе аз расонаҳои чопӣ ин ё он муроҷиат ё матлаберо нашр карда, бо дастрасӣ ба бандҳои дахлдори фармони мазкур ба вазорату идораҳо ҷиҳати рӯшанӣ андохтан ба масъала дархост ирсол мекарданд. Яъне, журналистон аз ин фармон ба сифати як абзори муассири дастрасии иттилоъ истифода мекунанд. Дар ин ҳолат шахсони мансабдор ҷиҳати иҷрои фармони Президент уҳдадоранд, ки вокуниш нишон диҳанд. Зимнан, аз натиҷаи иҷрои фармони мазкур ҳар сол ҳадди ақал як маротиба вазорату идораҳои давлатӣ ба Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳисобот пешниҳод мекунанд. Ҳолатҳое ҳам буданд, ки намояндагони Дастгоҳи иҷроияи Президент зимни санҷишҳои худ дар вазорату идораҳо аз амалишавии Фармон пурсон мешуданд. Яъне, боз ҳам агар ҳам журналистон ва ҳам вазорату идораҳо дар ин самт муносибати ҷиддӣ нишон диҳанд, фармони мазкур метавонад ба сифати омили ҳамкории хуб хизмат кунад.

Дар ҳамин ҳол, ҳамон тавре ишора кардем, танҳо матбуоту расонаҳои хабарии мустақил нестанд, ки аз иҷро нашудан, ё бесифат иҷро шудани фармони мазкур шикоят доранд. Матбуоти ҳукуматӣ низ гилаҳои зиёде дорад. Пас, сабаби аслӣ дар чист? Оё танҳо мақомоти ҳукуматӣ барои иҷро нашудани ин фармон муҷриманд?

Бештар аз ин, чаро фармони 622 ва мисли он истисноиянду танҳо дар кишварҳое чун Тоҷикистон пайдо мешаванд?

Аз ҳама муҳимаш, чаро ин фармон ҳам натавонист обрӯи журналистикаро ба сатҳи “ҳокимияти чорум” бирасонад?

Мо ба ин мавзуъҳо ҳам бармегардем…

Раҷаб Мирзо

ДАСТРАСӢ БА ИТТИЛООТИ РАСМӢ МУШКИЛИ АВВАЛИНДАРАҶАИ ВАО ДАР ТОҶИКИСТОН БОҚӢ МОНДААСТ

0

Дар ҷомеаи маданӣ яке аз унсурҳои демократия ин дастрасии озод ба иттилооти расмӣ мебошад. Иттилооти расмии пешниҳодшаванда нишондиҳандаи шаффофияти фаъолияти мақомотро нишон дода, боварии ҷомеаро ба онҳо афзун мегардонад. Ба гуфтаи рӯзноманигорон солҳои охир дастрасӣ ба иттилооти расмӣ дар Тоҷикистон бисёр мушкил шудааст. Ниҳодҳои давлатӣ кӯчактарин иттилоотро ба рӯзноманигорон пешниҳод намекунанд. Соли 2021 дар самти дастрасӣ ба иттилоот дар Тоҷикистон чӣ мушкил ва чӣ беҳбудиҳо буд? Оё вазъ тағйир ёфт?

“Вазъ бадтар шуду беҳтар не”

Рӯзноманигорон мегӯянд, дастрасӣ ба иттилоот дар Тоҷикистон барои расонаҳо як кори бисёр душвор аст ва мақомот ҳеч гуна ҳамкорие дар ин замина бо расонаҳо намекунанд. Мисоли равшани он низоъҳои марзӣ байни Тоҷикистон ва Қирғизистон, пандемияи COVID-19, маҳдудиятҳо дар мурофиаҳои судӣ, масдудкунии сомонаҳои хабарӣ ва шабакаҳои иҷтимоӣ буданд.

Ба ақидаи Иршод Сулаймонӣ, муҳаррири бахши тоҷикии хабаргузории “Asia plus” вазъи дастрасӣ ба иттилоот дар кишвар бадтар шуду беҳтар не. Ба гуфтаи ӯ ҳатто баъзе мақомоте, ки дар солҳои гузашта марказҳои матбуотияшон равобити хубтар дошт, дар додани иттилоъ ва ё барои рӯзноманигорон камтар дастрас шуданд. Ӯ ҳаводиси марзии Тоҷикистону Қирғизистонро мисол оварда мегӯяд, имкони ба даст овардани оддитарин иттилоъ аз Неруҳои марзбонӣ номумкин аст.

“Дар ҳаводиси марзии охири моҳи апрел дар марзи Тоҷикистону Қирғизистон сахтарин кор дарёфти иттилои расмӣ буд. Мақомоти қудратии мо умуман бо расонаҳо ҳамкорӣ намекарданд. Телефонҳо кор намекард. Аз Кумитаи давлатии амният миллӣ ба даст овардани иттилоъ номумкин аст. Ҳатто иттилои расмӣ”.

Ба гуфтаи ӯ, ин дар ҳоле, ки ҷониби кишвари ҳамсоя, дар нуқоти марзии вилояти Бодканд, ситоди иттилорасонӣ ифтитоҳ намуда, рӯзноманигорони расонаҳои бонуфузро ҷамъ оварда, сари ҳар чанд соат барои онҳо мақомоти масъул нишастҳои матбуотӣ баргузор мекарданд. Ҳатто дар муноқишаи разхои ахири апрели соли 2021 Ситоди иттилорасонии дар масоили муноқишаи марзт дар назди Президенти Қирғизистон таъсис доданд. Ва худи мақомот ба таври мунтазам барои расонаҳо маводи зуруриро мефиристонданд.

“Ин дар ҳоле буд, ки Тоҷикистон дар ин даргириҳо ба ҳимоят ва пуштибонии иттилоотӣ сахт ниёз дошт”- илова намуд Иршод Сулаймонӣ.

Журналисти мустақил Ёқуб Ҳалимов мегӯяд, дар соли 2021 дар самти дастрасӣ ба иттилоот хабари умедворкунанда ин буд, ки Гурӯҳи корӣ иборат аз вакилони порлумон ва дигар фаъолони бахши расонаҳо ба таҳияи тарҳи Кодекси иттилоотии Тоҷикистон шуруъ кард.

“Барои ман ҳамчун рӯзноманигори амалӣ пешравии дигаре дар дастрасӣ ба иттилоъ нисбати солҳои гузашта мавҷуд набуд. Баръакс, ман ба ҳолатҳое рӯ ба рӯ шудам, ки ҳатто бахши хусусӣ – корхонаҳои истеҳсолӣ – аз додани иттилоъ худдорӣ мекарданд. Ду соли охир дар ҷумҳурӣ Ситоди мубориза бо вабои коронавирус амал мекунад. Ба фарқ аз ситодҳои ҳамсон дар кишварҳои дигар, ситоди Тоҷикистон дар ин ду сол аслан барои матбуот дастрас набуд ва нишасти хабарие ҳам баргузор накардаву боре ҳам ба суоли расонаҳову хабарнигорон посух надодааст. Ин таҷриба дар дунё шояд назир надошта бошад”- афзуд ӯ.

Ба гуфтаи ӯ Додситонии кулл, Оҷонсии зиди фасод, Хадамоти Гумрук, Кумитаи андоз, Вазорати дифоъ, КДАМ, Дастгоҳи иҷроия, Ҳукумати Тоҷикистон ва ҳамин тариқ мақомоти дигар аз дарбастатарин ниҳодҳо барои расонаҳо ҳастанд.

Масдудияти Радиои Озодӣ, Азия плюс…, низ барои таъмини амният?

Масдудият ба сомонаҳои хабарӣ ва шабакаҳои иҷтимоӣ дар Тоҷикистон ҳанӯз чанд соли пеш оғоз ёфт. Қаблан дар пайи ҳодисаҳои хабарсоз ё қазияҳои пурсарусадо шабакаҳои иҷтимоӣ ба монанди Фейсбук, Ютуб ва баъзе аз сомонаҳои хабарӣ муваққатан масдуд мешуданд. Аммо вақтҳои охир ба Радиои Озодӣ, хабаргузории “Азия плюс” ва чандтои дигар бидуни барномаҳои махсуси қулфшикан ворид шудан ғайриимкон аст. Хадамоти алоқа мегӯяд, маҳдудшавии ин сомонаҳо ба онҳо рабт надорад.

Дар пайи эътирози сокинон дар моҳи ноябри соли 2021, дастрасӣ ба Интернет дар Бадахшон қатъ шуд. Илҳомҷон Атоев, муовини раиси Хадамоти алоқаи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон рӯзи 31 январ дар нишасти матбуотӣ ҷавоби аниқ надод, аммо гуфт “барои пешгирӣ намудан, таъмини амнияти шаҳрвандон, ҷамъият, давлат, амнияти иттилоотӣ, баъзе чорабиниҳои техникӣ гузаронда мешавад.” То ҳол сокинони ВМКБ ба Интернет дастрасӣ надоранд.

Нишастҳои матбуотӣ ягона умеди журналистон барои гирифтани иттилоот?

Нишастҳои матбуотии мақомотҳо, ки ҳамасола ду маротиба дар Тоҷикистон доир мегарданд, яке аз роҳҳои ба даст овардани иттилооти расмӣ маҳсуб меёбад.

Мушоҳида ва таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки нишастҳои матбуотӣ барои мақомот ҳамчун як сарбории супоришӣ қабул гардидааст ва ин ҳолат ба сифати баргузор намудани онҳо таъсири манфии худашро гузоштааст.

Ба гуфтаи журналистон нишастҳои матбуотӣ аз ҷониби мақомот беташабусона, дили нохоҳам, гоҳо бе тайерӣ, танҳо барои ҳисоботсупорӣ дар назди мақомоти болоӣ гузаронида мешаванд. Вақти кам ҷудо карда мешавад ва ҳамин вақти ҷудошуда низ бо ҳисоботхонии тӯлонӣ пурра карда шуда, барои саволу ҷавоби бевосита вақт кам мемонад. Ҳангоми савол додан дағалии баъзе аз роҳбарон, нопурра ҷавоб додан, аз мавзуъ берун баромадан, ҳавола кардан ба дигар ниҳодҳо ҷой дорад. Дар нишастҳои матбуотӣ ҳузури нафарони аввали мақомотҳо пешбинӣ шуда бошад ҳам на ҳамаи мақомот ин талаботро риоя менамоянд. Ҳангоми таҳияи нақшаи баргузории нишастҳои матбуотӣ аз ҷониби ниҳоди болоӣ вақти баргузорӣ, макони баргузорӣ, имкониятҳои рӯзноманигорон ва ВАО ба инобат гирифта намешаванд. Доир намудани 3 ва зиёда нишастҳои матбуотӣ дар як рӯз, гузоштани нишастҳои матбуотии якчанд ниҳодҳои асосӣ дар як рӯз, таъин намудани якчанд нишастҳои матбуотӣ дар як вақт дар худи ҳамон рӯз ҳамчун таҷрибаи муқаррарӣ шудааст.

Нақшаи баргузории нишастҳои матбуотӣ аз таҷрибаҳои пешин дида боз ҳам ташвишовартар гардидааст. Хусустияти нишастҳои матбуотии имсола оғоз шудани он бо 12 мақомоти аксаран калидӣ мебошанд, ки дар як рӯз ба нақша гирифта шуд. Ин ба рӯзноманигорон имкон надод, ки дар нишастҳои барояшон лозим ишитрок карда тавонанд ва ҳамзамон шаффофияти фаъолияти мақомотро зери суол гузошт.

Ба ақидаи Шаҳло Садриддинова, хабарнигори АМИТ “Ховар” нишастҳои матбуотии соли 2021 чандон қаноатбахш набуданд. Зеро бараъло мушоҳида карда мешуд, ки ҳангоми суолу ҷавоб бо масъулини ниҳод посухҳо номушаххас ва бешарҳ гуфта мешуданд.
“Дар бештари ҳолатҳо масъулини ниҳодҳо кӯшиш мекарданд, то ҳангоми посух ба саволи хабарнигор “ҳа” ва ё “не” гӯянд ва ё сар-сари аз посух додан ба савол худу рӯзноманигоронро қонеъ намоянд”.

“Ба дархостҳои журналистӣ посухи хушку холӣ медиҳанд”

Рӯзнаманигорон иддао доранд, ки ниҳодҳои давлатӣ аксар вақт дархости журналистӣ талаб мекунанд, вале ба воситаи дархост ҳам имкони гирифтани иттилои зарурӣ душвор аст. Ба гуфтаи онҳо ба дархости журналистӣ ё ҷавоб намедиҳанд, ё як посухи хушку холӣ медиҳанд, ки ба дарди хабарнигор намехӯрад.

АМВАОМТ ба воситаи платформаи дастрасӣ ба иттилоот мунтазам барои дастрас намудани маълумот ба ниҳодҳои давлатӣ дархости журналистӣ ирсол менамояд. Зикр бояд кард, ки журналистони мустақил низ тавассути платформаи мазкур, ки АМВАОМТ онро роҳандозӣ намудааст, ба ниҳодҳои давлатӣ дархости журналистӣ равон карда, иттилооти заруриро ба даст меоранд. Дар давоми соли 2021АМВАОМТ ба як қатор ниҳодҳои давлатӣ барои гирифтани маълумоти зарурӣ, ки барои истифода ва интишор зарур аст, дархости журналистӣ ирсол намуд. Дар давоми соли 2021аз ҷониби АМВАОМТ ва журналистони мустақил 108 дархостҳои журналистӣ ба ниҳодҳои давлатӣ ирсол шуда, аз онҳо ба 56 дархост ҷавоб гирифта, 52 дархости дигар то ҳол бе ҷавоб боқӣ мондаанд.

Дар ин муддат ба дархостҳои журналистӣ асосан Прокуратураи генералӣ, Вазорати корҳои дохилӣ, Кумитаи кор бо занон ва оила, Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон беэътиноӣ зоҳир намудаанд. Дар давоми як сол ба ин ниҳодҳо чандин дархостҳои журналистӣ ирсол шудааст, вале аксарияти онҳо беҷавоб боқӣ мондаанд.

Хадамоти мониторингии АМВАОМТ

0
4 июли соли ҷорӣ нашрияи “Пайк” 10 сола шуд. Маросими мутантани 10-солагии “Пайк” бо ҳузури раиси шаҳри Кӯлоб ва чеҳраҳои саршиноси кишвар дар тарабхонаи “Гулбоғ”-и шаҳри Кӯлоб баргузор гардид. Дар чорабиии мазкур раиси Шӯрои ВАО Ализода Ҳ низ иштирок ва суханронӣ карданд. Номбурда зикр намуданд, ки ҳафтаномаи “Пайк” яке аз пешқадамтарин дар вилояти Хатлон буда, бо сифати хуб ва тақриба бе нақзи меъёрҳои  ахлоқии журналистӣ нашр мешавад.
 Дар ин маросими идона ҷоиза  барои касби мақоми якум низ ба кормандони ин нашрия тақдим гардид.

Хабарнигорони ҷавон дар бораи Меъёрҳо маълумоти комил гирифтанд

0

 Зимни семинаре, ки барои донишҷӯён ва журналистони ҷавон дар мавзӯи “Меъёрҳои ахлоқии фаъолияти журналистӣ дар Тоҷикистон”  дар шаҳри Хуҷанд баргузор шуд, иштирокчиён қаноатманд гардида, ташкил кардани чунин семинарҳоро саривақтӣ арзёбӣ карданд. Яке аз иштирокчиёни ҷавони семинари мазкур  Файзуллохон Обидов бардошти худро аз ин семинар чунин иброз дошт. “Банда дар хусуси чӣ будани сензураи маънавӣ, худтанзимкунӣ ва сиёсати редаксионӣ, ки хеле зарур ҳастанд,  маълумот пайдо намудам. Ҳамчунин ба саволи -Журналист ва ё ҳар соҳибихтисос дар кадом вақт ҷасур аст? Аз семенар дарёфтам, вақте доим аз рӯйи меъёрҳои ахлоқӣ ва ҳуқуқӣ фаъолият мекунем, пас дар роҳи ростем”.  Иштирокчиён ҳамчунин аз хуб баргузор шудани семенар ва ташаккури худро ба  Раёсати Шӯрои ВАО, махсусан, ба устодон Ҳуриннисо Ализода, Раҷаб Мирзо ва Илҳом Ҳошимиён  баён доштанд.

 

123...16Page 1 of 16
© 2017 - 2018. Шӯрои ВАО Тоҷикистон. Ҳамаи ҳуқуқҳо ҳифз шудаанд. Ҳангоми истифодаи маводҳои сомона гузоштани ишораи фаъол (гиперссылка) ҳатмӣ аст.